Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 50

4. mynd. Hraukur eftir sandmaðk ífjörunni
við Osland. Aður en myndin var tekin hafði
maðkurinn nær eingöngu étið súru gjósk-
una úr Öræfajökli frá árinu 1362. - Afae-
cal heap of lugworm almost entirely con-
sisting of the light tephra from the 1362
eruption of Örœfajökull. Ljósm. /photo Páll
Imsland 1992.
fram til vorra daga. Þær helstu eru tengdar
breytingum á loftslagi og jöklabreytingum
sem fylgdu í kjölfarið. Veðurfar á land-
námsöld er jafnvel talið hafa verið mildara
en nii. Um 1200 fór það hins vegar að
versna og þá kólnaði verulega (Markús A.
Einarsson 1976). Hitinn náði lágmarki uin
1300 en síðan hlýnaði nokkuð aftur á seinni
hluta fjórtándu aldar og þeirri fimmtándu.
Þá tók við kólnun sem varð mest um mið-
bik átjándu aldar og aftur á milli 1860 og
1890. Tímabilið frá 1600 til 1900 er talið
það kaldasta hér á landi frá ísaldarlokum,
en þá stækkuðu jöklar verulega og náðu
mestri útbreiðslu sem þeir hafa haft síðan
ísöld lauk (Þorleifur Einarsson 1969). Þetta
skeið hefur því slundum verið kallað „litla
ísöld“. Þá lækkaði snælína í suðurhluta
Vatnajökuls úr 1100 m hæð niður í 700 m
(Sigurður Þórarinsson 1961). Upp úr því fór
að hlýna og á tuttugustu öld hefur loftslag
verið mun mildara, einkum eftir 1920 og
fram til 1960 (Sigurður Þórarinsson 1956,
1974, Páll Bergþórsson 1969, 1987). Á
þessum kuldaskeiðum stækkuðu jöklar
5. mynd. Hraukur eftir sandmaðk ífjörunni
við Ósland. Maðkurinn hefurá þessum stað
ekki lent á gjóskulaginu, annaðhvort vegna
þess að það er enn á ofmiklu dýpi eða það
rofið burt af öldugangi og straumum.
Maðkurinn hefur Itins vegar grafið sig
niður í móinn, en myndin er tekin aðeins
örfáum skrefum frá 4. mynd. - A faecal
heap of lugworm close to that shown in
Fig. 4. Here the animal did not meet with
the tephra layerfrom the 1362 eruption of
Örœfajökull when it burrowed into the
peat. The tephra is in this place either at
greater depths than the burrows or has al-
ready been eroded away. Ljósm./photo
Páll Imsland 1992.
töluvert og skriðjöklar Vatnajökuls teygðu
sig víða mun lengra niður á láglendið en
áður. Farg jökulsins á jarðskorpunajókst og
landið tók að síga. Flæddi þá sjór víða inn á
láglendi við Hornafjörð og sums staðar yfir
mómýrar (Sigurður Þórarinsson 1946). Á
mýrarmóinn fór þá að hlaðast sandur og
eðja. Þannig gekk á þurrlendið, sem að
hluta til breyttist í grunnsævi, en kjörsvæði
grunnsjávardýra eins og sandmaðks jukust
að flatarmáli.
Þegar kom fram á tuttugustu öldina og
aftur tók að hlýna rýrnuðu jöklar á ný
(Guttormur Sigbjarnarson 1969, Sigurður
Þórarinsson 1974). Þá létti fargi af jarð-
skorpunni, land tók aftur að rísa og sjór
hörfaði víða af flæðiengjum. Lónbotninn
158
>.