Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 53

Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 53
7. mynd. Smásjármynd af ngkkrum stærstu kornunum í súru gjóskunni semféll í gosinu í ÖræfajöUi árið 1362. Gjóskan var tekin í fjörunni við Ósland þar sem sandmaðkar grafa sig niður í hana og sýnir því vel hvernig gjóskukornin sem fara gegnum meltingarfæri dýranna líta út. Kornin hafa bœði hvassar brúnir og beitta odda. - Photograph ofsome ofthe largest grains in the light tephra layer from the 1362 eruption in Öræfajökull. The sample was taken near Ósland and gives a good impression ofsize and shape ofthe sharp- edged tephra grains eaten by lugworms. Ljósm./photo Jón Eiríksson 1994. vesturhlíðum fjallsins, einkum á milli Svínafells og Hnappa- valla. Þetta var eðjuflóð (lahar) sem er algengur fylgifiskur eldgosa í háum snæviþöktum eldkeilum. Gjóskan sem kom upp í gosinu 1362 er úr gráhvítu líparíti og má rekja hana um allt austanvert landið frá Mýrdals- sandi til Hólsfjalla, en hún barst þó aðallega til austurs og hefur vindátt verið að mestu vestlæg meðan á gjóskufallinu stóð (Sigurður Þórarinsson 1958). Talið er að stór hluti hennar hafi borist á haf út. í Öræfum er gjóskan mjög gróf og þykklin allt að 50 cm og jafnvel meiri, en hún þynnist síðan og verður fínkornóttari austur á bóginn og er um 10 cm þykk vestast á Mýmm, 5-10 cm á Höfn í Hornafirði og 2-3 crn á Stafa- felli í Lóni. Gjóskan þynnist einnig í vestur- og norðurátt frá tjallinu, en hún er 1,8 cm þykk hjá Kálfafelli í Fljótshverfi, 1,5 cnr hjá Dverghömrum á Síðu og 1-2 mm vestast í Skaftártungu og hjá Grímsstöðum á Fjöllum (Sigurður Þórarinsson 1957, 1958). Gjóskan í gosinu 1362 er talin þekja um 38.000 km2 lands og er meðalþykktin á þessu svæði 3,2 crn. Rúm- mál hennar er því um 1,2 km\ en nýfallin hei'ur hún ef til vill verið hátt í 2 km\ Hins vegar gæti samanlagt rúmmál gjóskunnar í þessu gosi hafa verið fimmfalt meira, en mestur hluti hennar barsl á haf úl eins og áður sagði (Sigurður Þórarinsson 1957). Þetta er um það bil 50 sinnum meira en í Heklugosinu 1947-48. Það er því ljóst að hér hefur verið um mjög mikið gos að ræða og þarf ekki að fjölyrða um þau örlög sem biðu byggðarinnar undir Knappafellsjökli (síðar Öræfajökli) í júnímánuði árið 1362 þegar gosið hófst. Eyddist þá Lilla-Hérað, en þar er átt við byggðina milli Breiðár- sands og Lómagnúpssands, eins og þeir hétu þá. Einnig er hermt að í Nesjum, Mýrum og Suðursveit hafi byggð lagst af, en varla nenra í eitt eða tvö ár á austurhluta svæðisins. Talið er að í Lilla-Héraði hafi 30-40 bæir farið í eyði (Sigurður Þórarins- son 1957, 1958) og 250-400 manns muni hafi farist í gosinu (Páll Imsland 1987). Jökulhlaupin munu hai'a valdið mestum manna- og skepnudauða en líklega hefur gjóskufallið ekki síður valdið tjóni. Má í því sambandi benda á að bærinn Gröf, skammt norðan við Hof í Öræfum, lagðist í eyði vegna gjóskufalls en ekki hlaups. Þetla virðist hafa verið myndarbýli og var það grafið upp á vegum Þjóðminjasafnsins á ár- unurn eftir 1954, cn þá fundust bæjar- leifarnar (Gísli Gestsson 1959). Þá fannst bygg, sem bendir til þess að þar hafi verið stunduð kornrækt (Sturla Friðriksson 1959). 161
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.