Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 53

Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 53
7. mynd. Smásjármynd af ngkkrum stærstu kornunum í súru gjóskunni semféll í gosinu í ÖræfajöUi árið 1362. Gjóskan var tekin í fjörunni við Ósland þar sem sandmaðkar grafa sig niður í hana og sýnir því vel hvernig gjóskukornin sem fara gegnum meltingarfæri dýranna líta út. Kornin hafa bœði hvassar brúnir og beitta odda. - Photograph ofsome ofthe largest grains in the light tephra layer from the 1362 eruption in Öræfajökull. The sample was taken near Ósland and gives a good impression ofsize and shape ofthe sharp- edged tephra grains eaten by lugworms. Ljósm./photo Jón Eiríksson 1994. vesturhlíðum fjallsins, einkum á milli Svínafells og Hnappa- valla. Þetta var eðjuflóð (lahar) sem er algengur fylgifiskur eldgosa í háum snæviþöktum eldkeilum. Gjóskan sem kom upp í gosinu 1362 er úr gráhvítu líparíti og má rekja hana um allt austanvert landið frá Mýrdals- sandi til Hólsfjalla, en hún barst þó aðallega til austurs og hefur vindátt verið að mestu vestlæg meðan á gjóskufallinu stóð (Sigurður Þórarinsson 1958). Talið er að stór hluti hennar hafi borist á haf út. í Öræfum er gjóskan mjög gróf og þykklin allt að 50 cm og jafnvel meiri, en hún þynnist síðan og verður fínkornóttari austur á bóginn og er um 10 cm þykk vestast á Mýmm, 5-10 cm á Höfn í Hornafirði og 2-3 crn á Stafa- felli í Lóni. Gjóskan þynnist einnig í vestur- og norðurátt frá tjallinu, en hún er 1,8 cm þykk hjá Kálfafelli í Fljótshverfi, 1,5 cnr hjá Dverghömrum á Síðu og 1-2 mm vestast í Skaftártungu og hjá Grímsstöðum á Fjöllum (Sigurður Þórarinsson 1957, 1958). Gjóskan í gosinu 1362 er talin þekja um 38.000 km2 lands og er meðalþykktin á þessu svæði 3,2 crn. Rúm- mál hennar er því um 1,2 km\ en nýfallin hei'ur hún ef til vill verið hátt í 2 km\ Hins vegar gæti samanlagt rúmmál gjóskunnar í þessu gosi hafa verið fimmfalt meira, en mestur hluti hennar barsl á haf úl eins og áður sagði (Sigurður Þórarinsson 1957). Þetta er um það bil 50 sinnum meira en í Heklugosinu 1947-48. Það er því ljóst að hér hefur verið um mjög mikið gos að ræða og þarf ekki að fjölyrða um þau örlög sem biðu byggðarinnar undir Knappafellsjökli (síðar Öræfajökli) í júnímánuði árið 1362 þegar gosið hófst. Eyddist þá Lilla-Hérað, en þar er átt við byggðina milli Breiðár- sands og Lómagnúpssands, eins og þeir hétu þá. Einnig er hermt að í Nesjum, Mýrum og Suðursveit hafi byggð lagst af, en varla nenra í eitt eða tvö ár á austurhluta svæðisins. Talið er að í Lilla-Héraði hafi 30-40 bæir farið í eyði (Sigurður Þórarins- son 1957, 1958) og 250-400 manns muni hafi farist í gosinu (Páll Imsland 1987). Jökulhlaupin munu hai'a valdið mestum manna- og skepnudauða en líklega hefur gjóskufallið ekki síður valdið tjóni. Má í því sambandi benda á að bærinn Gröf, skammt norðan við Hof í Öræfum, lagðist í eyði vegna gjóskufalls en ekki hlaups. Þetla virðist hafa verið myndarbýli og var það grafið upp á vegum Þjóðminjasafnsins á ár- unurn eftir 1954, cn þá fundust bæjar- leifarnar (Gísli Gestsson 1959). Þá fannst bygg, sem bendir til þess að þar hafi verið stunduð kornrækt (Sturla Friðriksson 1959). 161
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.