Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 71

Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 71
Eldgosið við LEIÐÓLFSFELL JÓN JÓNSSON Á síðustu árum hefur það orðið œ Ijós- ara að fornar heimildir og sagnir um náttúruhamfarir eiga yfirleitt við ein- hver rök að styðjast og má sem dœmi nefna frásögnina í Kristnisögu um jarðeld í Ölfusi. Hér er glímt við „eld- hlaup “ sem skemmdi jörðina Skál á Síðu tilforna skv. Jóni Steingrímssyni. 200 ára af'mæli Skaftárelda, nánar tiltekið þann 24. júlí 1983, fundust vestan við Leiðólfsfell á Síðumannaafrétti eldstöðvar sem ekki var áður vitað um. Þá þegar varð ljóst að þar hafði stórgos orðið á sögulegum tíma. Við tvær ferðir síðar á árinu fékkst þetta staðfest. Fyrsta frásögn af þessu birlist í Morgunblaðinu þann 5. október það sama ár. Upp frá því hefur smátt og smátt verið reynt að svipta hulunni af því sem þarna hefur gerst og hvenær (Jón Jónsson 1983, 1984, 1985a, 1985b, 1989). Hér verður nú reynt að færa það allt saman í eina heild. Jón Jónsson (f. 1910) lauk fil.lic.-prófi í jarðfræði frá Uppsalaháskóla árið 1958. Hann starfaði hjá Raforku- málaskrifstofunni og síðar Orkustofnun frá 1958 til 1980 er hann lét af störfum fyrir altlurs sakir. Þar fékkst Jón einkum við leit að köldu og heitu vatni og síðast við gerð jarðfræðikorts af Reykjanesskaga. A árunum 1969-1974 starfaði Jón á vegum Sameinuðu þjóðanna í Mið-Ameríku og fór síðar fjölda ferða sem ráðgjafi á þeirra vcgum, einkum til Afríkulanda. Eftir að hann lét af störfum hefur hann haldið áfram rann- sóknum, m.a. við Eyjafjallajökul og í nágrenni við æskuslóðirnar í Vestur-Skaftafellssýslu. Jón Jónsson er heiðursfélagi í Hinu íslenska náttúrufræðifélagi. ■ SAGNIR UM LANDSPJÖLL í hinu stórmerka riti sfnu um Skaftárelda segir séra Jón Steingrímsson (1788) um Skál: „Sú bóndaeign var til l'orna 90 hdr. að dýrleik, og kunni að bera að sögn 9 hdr. fjár ef ei meir, var þó niðursett eptir því sem eldhlaup hafði hana skemmt.“ Ekki er þess getið hvenær þetta hafi gerst en af orðinu eldhlaup þykir mega ráða að fremur hafi verið um hrcmn að ræða en öskufall. Ekki er í þessu sambandi getið uin skaða á öðrum jörðum í nágrenninu en hefði eldhlaup með hraunspýju komið af heiðum ofan þykir ólfklegt að jarðir eins og Á og Skaftárdalur hefðu sloppið við tjón. Utn eldvarp er hvergi getið. Undir Skálarfjalli að suðvestan eru eldvörp stór (Jón Jónsson 1958), Hálsagígir (1. mynd), en þau eru forsöguleg talin og ekki sann- anir fyrir að þar hafi gosið nema einu sinni. Hér kann þó að vanta nánari rann- sóknir. Við eldskrif sitt hefur séra Jón bætt litlu en harla merkilegu riti, sem raunar virðist skrifað 1786 og hann nefnir „Lítill viðbæt- ir til fróðleiks þeim sem hann með réttri skynsemi skoða vilja“. Þar hefur hann tekið saman skrá yfir jarðir í Vestur- Skaftafellssýslu sem skaðasl eða eyðilagst hafa á umliðnum öldum. Þar segir m.a. eftirfarandi. „I Búlandskirkjusókn eða norðast í Skaptártungu: 1112 eða þar um bil eyðilagðist heil byggð með 12 bæjum af of miklu öskufalli, svo aldrei kunna aptur að byggjast, þá er hálfbevísanlegt, Náttúrufræðingurinn 65 (3-4), bls. 179-193, 1996. 179
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.