Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 73

2. mynd. Loftborna gróturðin frá byrjun gossins liggur út á nrýrina austur af Hólaskajli.
Horft af Leiðólfsfelli til suðvesturs. -An area covered by airborne clasts and pumice from
the beginning of the eruption. Mynd/photo Jón Jónsson.
rústirnar eða hafi fyrir sér sögusagnir ann-
arra. Enda þótt þær upplýsingar sem hér
eru taldar séu fátæklegar má af þeim ráða
að nokkur vilneskja um eldgos á þessum
slóðum hafi ekki verið með öllu framandi
fyrir fólki þar á dögum séra Jóns Stein-
grímssonar.
■ LESIÐ í LANDIÐ
Þegar farin er slóðin sem fylgir raflínunni
vestur Útsíðuheiðar og komið er út fyrir
Hellisá tekur að bera á þykku svörtu ösku-
lagi sem kemur fram í rofum og skurðum.
Þar sem vindur hefur feykt burt efstu
lögum moldar, eins og t.d. sunnan í Leið-
ólfsfelli og rétt vestan við Hellisá, liggur
þetla lag á yfirborði. Þegar kemur vestur á
ntýrina austur af Hólaskafli (á kortum
ranglega nefnt Hólahaft) þar norður af og í
vestanverðum hlíðum Leiðólfsfells er
þetta orðið gróft gosmalarlag með gjall,
grjótflygsur og hraunkúlur af ýmsum
stærðum innan um ösku og vikur. Þetta
grófa gosmalarlag nær 25-40 m upp eftir
undirhlíðum Leiðólfsfells að vestan og
suðvestan (3. mynd). Ofantil er það víða
20-50 cm þykkt en verður 2 m eða meir
niðri við rönd Skaftáreldahrauns sem
runnið hefur yfir það. Sé grafið nokkuð
eftir kemur í ljós að gróðurleifar undir
þessari gosmöl eru sums staðar kolaðar.
Það mundi þýða að grjóthríð sú sem eitl
sinn á þessum gróðri dundi hafi nánast eða
alveg verið glóandi, en af því verður enn-
fremur ráðið að eldvarpið sjálft hlýtur að
vera alveg á næstu grösum. Þegar litið er
yfir þetta svæði sunnanfrá og t.d. af
norðurhorni Hólaskafls fer vart hjá því að
athygli veki röð allhárra hraunhóla með
stefnu sem næst norðaustur-suðvestur og
sem standa upp úr Skaftáreldahrauni,
vestur af skála gangnamanna vestan undir
Leiðólfsfelli (4. mynd). Af þessum stað-
reyndum má Ijóst vera að þarna er eldstöð
eldri en Skaftáreldar og sem ekki hefur
með það gos að gera. Þegar nær er komið
sésl að hrauntaumar frá síðasta gosi hafa
rutt sér leið fram á milli og upp að þessum
háu hraunhólum. Þorvaldur Thoroddsen
(1894a, 1894b) fór þarna um 1893 og
hefur í tveim ritum lýst nokkuð um-
hverfinu með hraunum og öðrum gos-
myndunum, en ljóst er að hann hefur
gengið úrfrá að alll það tilheyrði Skaftár-
eldum og því hcfur hann misst sjónar á
þessum eldri myndunum (Jón Jónsson
1985). Um aldurinn verður fjallað síðar í
greininni.
181