Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 78

Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 78
8. mynd. Apalvikur úr yfirborði flóðsins. Sem nœst eðlileg stœrð. - Accretionary lava balls on the sur- face of the flow. Approx. natural size. Mynd/photo Jón Jónsson. því þetta gos meiri háttar „hraunspýju eptir sig látið“, eins og séra Jón Steingrímsson (1788) telur, hlýtur hún að hafa fallið þar fram og svo niður dal Skaftár og er því að mestu hulin yngsta hrauninu. Hvort heldur er í handsýni eða undir smásjá verður þetta hraun ekki greint frá Skaftáreldahraun- unum, hvorki því síðasta né þeim frá fyrri gosum í Eldborgaröðum. Þetta torveldar aðgreiningu einstakra hrauna á svæðinu austan Skaftár. Talning steinda í einni þunnsneið gaf eftirfarandi: Plagíóklas 46,3%, pýroxen 45,2%, ólivín 0,3%, málmur 8,1%. Dílar: plagíóklas 2,6%, pýr- oxen 1,2%. Hópdílar eru ekki óalgengir. ■ aurflóð og apall Suðvestur af margnefndum syðsta gíghól eru nokkuð áberandi slétt svæði inni á milli kargahrauns úr Skaftáreldum og mynda hólma í því (3. mynd). Fremst í einum þeirra er náma þar sem tekinn var ofaníburður í línuveginn. Þar má sjá að þetta er margra metra þykkt lag, en undirlag þess sést ekki. Efnið er svört gosmöl með grófleik mest um 2-4 cm í þvermál ásamt fínna efni allt niður í öskugrófleik. Það sem einkennir þetta efni allt er að kornin, hvort heldur smá eða stór, eru hnöttótt. Sama gildir um efsta hluta þessa lags en hann er samanbakaður í þétta steypu (7. mynd), lag sem er 40-60 cm, eða allt að 1 m þykkt, og sem brotnar í lóðrétta stuðla. Þetta síðasta þykir sönnun þess að hár hiti hafi verið í efninu þegar það staðnæmdist. Allt þykir þetta sýna að þarna sé um að ræða aurflóð (pyroclastic flow) eða öllu heldur grjót- og öskuflóð (rock and ash flow) sem að miklu leyti samanstendur af því sem á ensku er nefnt accretionary lava balls en ég hel’ valið að nefna apal' eða apalvikur, en apall er hnöttur eða kúla og apalgrýti var í minni sveit kallað grjót sem sorfið var og meira eða minna hnöttótt orðið í árfarvegum. Hvernig slíkt verður til í hraunbrún sem veltur fram mátti t.d. sjá í brún hraunsins úr Vikraborgum í Öskju ' I sambandi við notkun orðsins lapilli, sem raunar þýðir lítill steinn („diminutif‘ af lapis = steinn), er að athuga að samkvæmt Glossary of Geology (útg. Am. Geol. Inst. 1980) er það að því er virðist eingöngu haft um loftborið efni. Eins og lesandi þessarar greinar sér stangast sú skilgreining á við það sem hér er fjallað um og lendir maður því í nokkrum vanda við þýðingu. Ég hef kosið að nota hið gamla góða orð apall, en það er dregið af apel, apaldur = epli. I sænsku er orðið apel haft um villiepli enn í dag. Apalgrýti er kúlu- lagaðir steinar í öllum stærðum og venjulegastir í far- vegum straumvatna eða við sjávarströnd. Hér er talið að hraunið liafi fengið þetta útlit vegna snertingar kvikunnar við grunnvatn í gosrásinni. Það skal undirstrikað að það sem hér er nefnt apalvikur er ekki loftborið efni og verður því ekki þýtt sem lapilli ef farið er eftir hinu mikla riti Glosssary of Geology. 186
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.