Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 78

Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 78
8. mynd. Apalvikur úr yfirborði flóðsins. Sem nœst eðlileg stœrð. - Accretionary lava balls on the sur- face of the flow. Approx. natural size. Mynd/photo Jón Jónsson. því þetta gos meiri háttar „hraunspýju eptir sig látið“, eins og séra Jón Steingrímsson (1788) telur, hlýtur hún að hafa fallið þar fram og svo niður dal Skaftár og er því að mestu hulin yngsta hrauninu. Hvort heldur er í handsýni eða undir smásjá verður þetta hraun ekki greint frá Skaftáreldahraun- unum, hvorki því síðasta né þeim frá fyrri gosum í Eldborgaröðum. Þetta torveldar aðgreiningu einstakra hrauna á svæðinu austan Skaftár. Talning steinda í einni þunnsneið gaf eftirfarandi: Plagíóklas 46,3%, pýroxen 45,2%, ólivín 0,3%, málmur 8,1%. Dílar: plagíóklas 2,6%, pýr- oxen 1,2%. Hópdílar eru ekki óalgengir. ■ aurflóð og apall Suðvestur af margnefndum syðsta gíghól eru nokkuð áberandi slétt svæði inni á milli kargahrauns úr Skaftáreldum og mynda hólma í því (3. mynd). Fremst í einum þeirra er náma þar sem tekinn var ofaníburður í línuveginn. Þar má sjá að þetta er margra metra þykkt lag, en undirlag þess sést ekki. Efnið er svört gosmöl með grófleik mest um 2-4 cm í þvermál ásamt fínna efni allt niður í öskugrófleik. Það sem einkennir þetta efni allt er að kornin, hvort heldur smá eða stór, eru hnöttótt. Sama gildir um efsta hluta þessa lags en hann er samanbakaður í þétta steypu (7. mynd), lag sem er 40-60 cm, eða allt að 1 m þykkt, og sem brotnar í lóðrétta stuðla. Þetta síðasta þykir sönnun þess að hár hiti hafi verið í efninu þegar það staðnæmdist. Allt þykir þetta sýna að þarna sé um að ræða aurflóð (pyroclastic flow) eða öllu heldur grjót- og öskuflóð (rock and ash flow) sem að miklu leyti samanstendur af því sem á ensku er nefnt accretionary lava balls en ég hel’ valið að nefna apal' eða apalvikur, en apall er hnöttur eða kúla og apalgrýti var í minni sveit kallað grjót sem sorfið var og meira eða minna hnöttótt orðið í árfarvegum. Hvernig slíkt verður til í hraunbrún sem veltur fram mátti t.d. sjá í brún hraunsins úr Vikraborgum í Öskju ' I sambandi við notkun orðsins lapilli, sem raunar þýðir lítill steinn („diminutif‘ af lapis = steinn), er að athuga að samkvæmt Glossary of Geology (útg. Am. Geol. Inst. 1980) er það að því er virðist eingöngu haft um loftborið efni. Eins og lesandi þessarar greinar sér stangast sú skilgreining á við það sem hér er fjallað um og lendir maður því í nokkrum vanda við þýðingu. Ég hef kosið að nota hið gamla góða orð apall, en það er dregið af apel, apaldur = epli. I sænsku er orðið apel haft um villiepli enn í dag. Apalgrýti er kúlu- lagaðir steinar í öllum stærðum og venjulegastir í far- vegum straumvatna eða við sjávarströnd. Hér er talið að hraunið liafi fengið þetta útlit vegna snertingar kvikunnar við grunnvatn í gosrásinni. Það skal undirstrikað að það sem hér er nefnt apalvikur er ekki loftborið efni og verður því ekki þýtt sem lapilli ef farið er eftir hinu mikla riti Glosssary of Geology. 186
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.