Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 96

Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 96
4. mynd. Basaltœð í móbergstúffi við rœtur Dyngjufjalla vestan við Gígöldur. Mjög stórir og þéttir plagíóklasdílar benda til að œðin sé úr sömu móðurkviku og Krepputungu- hraun. - Basaltic vein with large plagioclase phenocrysts in palagonite tuff in the southwestern slope of Dyngjufjöll. Mynd/photo Guttormur Sigbjarnarson. klasdílum sem geta verið meira en 2 cm í þvermál. í brotsárið minna þau helst á mörmikið slátur og eru að því leyti mjög svipuð stærstu Þjórsárhraununum að útliti (4. mynd) og einnig hvað gerð eldstöðva og rennsliseinkennum viðvíkur (5. mynd). Þau eru runnin frá gossprungum í Gíg- öldum sem liggja upp í suðvesturundir- hlíðar Dyngjufjalla (2. mynd). Á jökulsár- aurunum norðaustur af Dyngjujökli finnast einnig tveir hlaupþvegnir gígtappar sem eru úr þessu bergi. Þeir geta að vísu verið gervigfgar en samt verður að telja það lfklegra að þarna séu leifar af gossprungu. Samkvæmt upplýsingum Þorvaldar Þórð- arsonar jarðfræðings hefur hann fundið gígbrot af þessum uppruna niðri á Jökuls- áraurunum norður af Kverkfjöllum, en það hefur ekki verið kannað nánar. Gígöldurnar einkennast af miklum fjölda eldstöðva (5. mynd) og mikilli höggun jarðlaga eins og síðar verður að vikið. Við lok síðasta jökulskeiðs voru þarna móbergsöldur úr bólstrabergi og túffi. Snemma á nútíma hófst þarna mikil eldvirkni. Að minnsta kosli þrjár miklar gossprungur hafa gosið þarna, sennilega með stuttu millibili. í upphafi voru þetta mjög kröftug sprengi- gos sem dreifðu þykkri gjósku um öldurnar. Gosin breyttust síðar í stórfelld flæðigos og eru Kreppu- tunguhraunin þaðan runnin (2. mynd) þó að einhver hluti þeirra geti verið runninn frá áðurnefndri gossprungu austar á Jökuls- áraurum eða frá gígum í suðurhlíðum Dyngjufjalla. Meðan á þessum gosum stóð eða strax á eftir þeim högguðust Gígöldur rnjög mikið þannig að misgengin nema jafnvel mörgum tugum metra. Einnig hafa þar fundist örugg merki um víxlgengi. Að líkindum tók nú við langt goshlé í Gígöldum. Síðan hófst þar eldvirkni á nýjan leik. Gaus þá á fjölmörgum stullum gossprungum sem skárust gegnum eldri gossprungurnar á ýmsa vegu, samanber jarðfræðikortið (Guttormur Sigbjarnarson 1993b). Allir þessir gígar voru litlir og hraunmagnið frá þeim mjög lítið; hraun hverrar gossprungu þakti í mesta lagi um 1 km2. Allt Gígöldusvæðið þarfnast miklu nánari rannsókna ef unnt ætti að vera að rekja einstaka þætti í myndunarsögu þess. Krepputunguhraun ganga hvarvetna undir önnur hraun þar sem þau mæta þeim svo að þau eru elst af þeim hraunum sem þarna linnast á yfirborði. Vegna útlits þeirra og afstöðu má áætla að aldur þeirra sé svipaður og hliðstæðra hrauna á Suð- urlandi, Þjórsárhrauna, þ.e. 6000-8000 ár. Það er nijög erfitt að áætla flatarmál þeirra 204
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.