Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 96

4. mynd. Basaltœð í móbergstúffi við rœtur Dyngjufjalla
vestan við Gígöldur. Mjög stórir og þéttir plagíóklasdílar
benda til að œðin sé úr sömu móðurkviku og Krepputungu-
hraun. - Basaltic vein with large plagioclase phenocrysts
in palagonite tuff in the southwestern slope of Dyngjufjöll.
Mynd/photo Guttormur Sigbjarnarson.
klasdílum sem geta verið meira en 2 cm í
þvermál. í brotsárið minna þau helst á
mörmikið slátur og eru að því leyti mjög
svipuð stærstu Þjórsárhraununum að útliti
(4. mynd) og einnig hvað gerð eldstöðva
og rennsliseinkennum viðvíkur (5. mynd).
Þau eru runnin frá gossprungum í Gíg-
öldum sem liggja upp í suðvesturundir-
hlíðar Dyngjufjalla (2. mynd). Á jökulsár-
aurunum norðaustur af Dyngjujökli finnast
einnig tveir hlaupþvegnir gígtappar sem
eru úr þessu bergi. Þeir geta að vísu verið
gervigfgar en samt verður að telja það
lfklegra að þarna séu leifar af gossprungu.
Samkvæmt upplýsingum Þorvaldar Þórð-
arsonar jarðfræðings hefur hann fundið
gígbrot af þessum uppruna niðri á Jökuls-
áraurunum norður af Kverkfjöllum, en það
hefur ekki verið kannað nánar.
Gígöldurnar einkennast af miklum
fjölda eldstöðva (5. mynd) og mikilli
höggun jarðlaga eins og
síðar verður að vikið. Við
lok síðasta jökulskeiðs
voru þarna móbergsöldur
úr bólstrabergi og túffi.
Snemma á nútíma hófst
þarna mikil eldvirkni. Að
minnsta kosli þrjár miklar
gossprungur hafa gosið
þarna, sennilega með stuttu
millibili. í upphafi voru
þetta mjög kröftug sprengi-
gos sem dreifðu þykkri
gjósku um öldurnar. Gosin
breyttust síðar í stórfelld
flæðigos og eru Kreppu-
tunguhraunin þaðan runnin
(2. mynd) þó að einhver
hluti þeirra geti verið
runninn frá áðurnefndri
gossprungu austar á Jökuls-
áraurum eða frá gígum í
suðurhlíðum Dyngjufjalla.
Meðan á þessum gosum
stóð eða strax á eftir þeim
högguðust Gígöldur rnjög
mikið þannig að misgengin
nema jafnvel mörgum
tugum metra. Einnig hafa
þar fundist örugg merki um víxlgengi. Að
líkindum tók nú við langt goshlé í
Gígöldum. Síðan hófst þar eldvirkni á
nýjan leik. Gaus þá á fjölmörgum stullum
gossprungum sem skárust gegnum eldri
gossprungurnar á ýmsa vegu, samanber
jarðfræðikortið (Guttormur Sigbjarnarson
1993b). Allir þessir gígar voru litlir og
hraunmagnið frá þeim mjög lítið; hraun
hverrar gossprungu þakti í mesta lagi um 1
km2. Allt Gígöldusvæðið þarfnast miklu
nánari rannsókna ef unnt ætti að vera að
rekja einstaka þætti í myndunarsögu þess.
Krepputunguhraun ganga hvarvetna
undir önnur hraun þar sem þau mæta þeim
svo að þau eru elst af þeim hraunum sem
þarna linnast á yfirborði. Vegna útlits
þeirra og afstöðu má áætla að aldur þeirra
sé svipaður og hliðstæðra hrauna á Suð-
urlandi, Þjórsárhrauna, þ.e. 6000-8000 ár.
Það er nijög erfitt að áætla flatarmál þeirra
204