Náttúrufræðingurinn - 1954, Blaðsíða 10

56
NÁTTtJRUFRÆÐINGURINN
10 metra frá botni, er togið samt misheppnað. Útreikningar dr. Kul-
lenbergs eru því mikil framför í djúpveiðatækni, og mikil trygging
gegn misheppnuðum togum.
Leiðangurinn lét úr Kaupmannahöfn 15. október 1950, og var hald-
ið suður í Atlantshaf. Enda þótt höfuðmarkmiðið væri að rannsaka
dýpstu hluta hafsins, þótti ástæða til að kanna öll svæði, sem við
fórum um, sérstaklega, ef botndýpi var meira en meðaldýpi hafanna,
þ. e. meira en 4000 metrar. Norðuratlanshafið er tiltölulega vel kann-
að, og tókum við því ekki til starfa fyrr en á Guineuflóa, við vestur-
strönd Afríku. Upp frá því var unnið nær sleitulaust, unz við kom-
um aftur á Atlantshafið í júnímánuði 1953.
Einstaka sinnum var fiskað í landgrunnshallanum, allt upp á 400
metra dýpi, til þess að afla gagna til samanburðar við djúptogin.
Til þess að fá upplýsingar um umhverfi dýranna könnuðum við
hita- og seltuskilyrði. 1 þessu sambandi voru yfirborðslögin líka rann-
sökuð, sérstaklega með tilliti til plöntufæðunnar. Ástæðan til þess er
sú, að alveg eins og maðurinn og önnur landdýr byggja tilveru sína
beint eða óbeint á plöntufæðu, verða djúpdýrin að eiga aðgang að
fæðu af sama uppruna. f hafinu eru plönturnar örsmáir flotþörung-
ar, og lifa þeir aðeins í efstu 100 metrum sjávar eða réttara sagt
ekki dýpra en svo, að ljósið nái niður til þeirra í nægilegu magni
til þess að tillífun (assimilation) geti átt sér stað. Nýjar plöntur
sem fæða myndast við samverkan plantnanna- sólarljóssins og nær-
ingarefnanna.
Þetta var nú ástæðan til þess að við gerðum rannsókn á magni
helztu næringarefna, sérstaklega fosfötum, og sömuleiðis ljósmagn-
inu á mismunandi dýpi. Við söfnuðum einnig plöntusvifi, og á því
voru gerðar tilraunir á rannsóknarstofunni, til þess að ákvarða vöxt
þess og viðgang. Prófessor E. Steeman Nielsen fann snilldaraðferð
til þess að gera smásæjar plöntur hafsins geislavirkar, og er síðan
hægt að ákvarða framleiðslu þeirra á lífrænu efni með Geiger-teljara.
1 fyrsta skipti voru nú slíkar athuganir gerðar í öllum heimshöfum.
Telst Steeman Nielsen svo til, að árleg framleiðsla allra hafsvæða af
lífrænu efni sé um 40.000.000.000 tonna, en það er álíka og ætlað
er að landjörðin framleiði. Það er ekki einasta, að þessi þekking sé
okkur mikils virði, ef reynt er að meta framleiðslugetu hafsins, held-
ur skiptir hún okkur líka miklu máli í sambandi við rannsóknar á
djúpdýmm.