Náttúrufræðingurinn - 1954, Side 52

94
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
denron), sem Heer sýnir frá Brjánslæk (blað og fræ), hefur mér
ekki heppnazt að finna hann. Skal nú vikið að myndununU
1. Greni (Picea sp.).
1 frjókorna-sýnishornum þeim, sem ég hef gert úr surtarbrands-
lögunum hjá Brjánslæk, eru frjókorn barrtrjáa tíð. Meir virðist bera
á frjókornum grenis (picea) en frjókornum þins (abies) og furu
(pinus). Mynd 2 sýnir picea-frjó séð ofan frá. Köngullinn, sem sýnd-
ur er á 3. mynd, er í beztu samræmi við greni (picea) köngla. Mynd-
in er ofurlítið stækkuð, náttúrleg stærð köngulsins er 9,5X2,5 cm.
2. Sassafras sp.
Sassafras er tré af lárviðarætt. Þrjár tegundir eru kunnar núlif-
andi, ein í Norður-Ameríku og tvær í Austur-Asíu. Tré þessi eru
talin ævaforn og saga þeirra rakin aftur á öndvert krítartímabil.
Þegar líður á krítartímabilið stendur ættkvíslin með mestum blóma
í Norður-Ameríku. I Evrópu virðist blómaskeið hennar hafa verið
á tertier, en þá er tekið að halla undan fæti fyrir lienni í Vestur-
heimi. Fimbulvetur jökultímans virðist hafa útrýmt sassafras að und-
anteknum þeim þremur tegundum, sem áður gat. 1 Brjánslækjar-
lögunum eru sassafras-blöðin nokkuð algeng. Enn sem komið er
hef ég þó aðeins fundið þau í lagi e. Blöðin eru stór, yfirleitt stærri
en blöðin á amerísku tegundinni, sem 'ég hef haft til samanburðar.
Það finnast bæði óskert blöð (mynd 4) og mismunandi mikið flipótt
(mynd 5). Þau síðamefndu eru þó algengari í safni mínu. Þetta er
í fyrsta sinni, sem sassafras er getið úr íslenzkum jarðlögum, en
plöntu af sömu ætt (lárvið) hefur verið lýst áður úr surtarbrands-
lögunum í Steingrímsfirði og frá Brjánslæk (Paul Windisch: „Bei-
trage zur Kenntnis der Tertiarflora von Island“, Zeitschrift fúr Natur-
wissenschaften, 59. Bd., 4. Folge Bd. 5, Halle, 1886).
3. Hesliviður (corylus Cf. americana fossilis Newberry).
í íslenzkum surtarbrandslögum eru nokkuð algeng blöð, sem heim-
færa má til hesliviðar. Þau eru þó töluvert ólík innbyrðis og senni-
lega er um fleiri en eina hesliviðartegund að ræða. Heer sýnir mynd-
ir af þremur blaðhlutum, meðal annars frá Brjánslæk, sem hann tel-
ur af heslivið (corylus macquarrii). Var sú planta algeng á önd-
verðu tertier bæði í Alaska og í Grænlandi og víðar. Mikið vantar
á að blöð þau, sem Heer sýnir, séu fullkomin. Virðist þvi fremur