Náttúrufræðingurinn - 1969, Blaðsíða 31

NÁTTÚRUFRÆÐINGU RI NN
73
Hvarvetna urn landið blasa við augum verksummerki þau, sem
jöklarnir hafa sett á undirlag sitt, svo sem hvalbök, jökulrispur,
grettistök, jökulruðningar, malarásar, ásanrt malar- og sandeyrum,
sem jökulvötnin byggðu upp. ísland hefur samt þá sérstöðu miðað
við önnur jökulsorfin lönd, að um 10% af yfirborði landsins hefur
þakizt hraunum eftir lok síðasta jökulskeiðs, auk ýnrissa fleiri um-
merkja eltir eldvirkni og misgengi jarðlaga.
Vegna heljarfargs jökulhvelsins seig landið nokkuð í sæ á jökul-
skeiðunum. Nokkur tími leið, áður en landið lyfti sér í sömu skorð-
ur aftur, þegar jöklarnir bráðnuðu, svo að liafið flæddi inn yfir
láglendið. Hæstu sjávarmörk frá þeim tíma liafa fundizt í allt að
110 m y. s. (G. Kjartansson 1943), en varla munu þó hafa liðið
nema um 1000 ár, þangað til að landið náði aftur sinni núverandi
liæð yfir sjó (S. Þórarinsson 1964, Þ. Einarsson 1964). Auk brim-
þrepa og lábarinnar malar við fyrrverandi fjöruborð skildi hafið
eftir sig verulegt magn af lagskiptum sjávarsetlögum, sandi, mélu
og leir.
Jurtagróðurinn hefur að öllurn líkindum numið landið nærri því
jafnskjótt sem jöklarnir hörfuðu af því. Flestum fræðimönnum ber
saman um það, að loftslagsbreytingin hafi verið mjög mikil. Mjög
liefur þó landið haft annan svip en nú er, því að enginn var þá
áfoksjarðvegurinn og engin var þá mýrin, heldur var yfirborð lands-
ins þá aðeins nakin klapparholt, grýttar melöldur, grettistök, malar-
og sandeyrar, ásamt tiltölulega sléttum hafsbotni, sem smátt og
smátt reis úr hafi.
Jarðve gsmyndunin
Landið hefur þó furðu fljótt breytt um svip og þá sérstaklega
þau svæði, þar sem gróðurinn nam land. Vatnið, frostið og vindur-
inn hafa unnið sleitulaust að því að umbreyta landinu, auk fyrr-
nefndra afla, eldvirkninnar og misgengis jarðlaga.
Jarðvegsmyndunin hefur sennilega breytt mestu um útlit lands-
ins. Þurrlendið þaktist smátt og smátt áfoksjarðvegi, en mýrarnar
myndnðust, þar sem nægur jarðraki var fyrir hendi. Verksummerki
jökulsins hjúpuðust því jarðvegi, sem náði mestri þykkt í lægðun-
um, þó að hann sveipaði einnig hæðir og hóla. Undirstaða hans
sést þó víða á hæðum og hlíðum, naktar klappir og grýttir melar.