Náttúrufræðingurinn - 1969, Blaðsíða 63

N ÁT T ÚRUF RÆ ÐINGURINN
105
lega þar sem sár hafa myndazt í gróðurheildina. Slíkt rof getur orðið
mjög stórvirkt, ef mikill sandur eða vikur berst í vatnsrásirnar.
Vindrofið verður alls ráðandi, þar sem jarðvatnsborðið liggur
alltaf langt undir áfoksjarðveginum, svo sem á hraunum eða öðrum
mjög lekum grunni. Það lýsir sér í því, að roksandsskaflar (dunes)
skríða smátt og smátt yfir gróðurlendið og eyða um leið öllum
jarðveginum í slóð sinni (uppblástursgeirinn). Þar sem vindrofið er
einrátt, verður jarðvegseyðingin mjög áberandi og gengur oft mjög
hratt fyrir sig, svo sem í l.andsveit og á Rangárvöllum, enda hefur
það vakið langmesta athygli, og fjölmargt hefur verið um Jrað ritað
(H. Bjarnason 1941 og 1953).
Samspil vatnsrofs og vindrofs mun þó vera algengasta orsök jarð-
vegseyðingarinnar, og það hefur átt drýgstan þátt í jarðvegseyðing-
unni á Haukadalsheiðinni, nema þá alveg á vestasta hluta hennar,
þar sem vindrofið hefur verið einrátt á svæði, enda er Lambahraun
Jjar undirstaða áfoksjarðvegsins.
11. mynd A, B, C og D sýnir í stórum dráttum, hvernig jiessi
þróun gengur fyrir sig. 11. mynd A sýnir venjnlegt gróðursvæði
Jrakið áfoksjarðvegi, Jrar sem ekkert jarðvegsrof hefur átt sér stað.
Á 11. mynd B er jarðvegsrofið að hefjast. Vindrofið er að nálgast,
en við J^að eykst vatnsrofið stórlega, vegna þess að hin grófu fok-
efni auka rofmátt vatnsins, en við Jaað opnast stöðugt ný og ný sár
í grassvörðinn. Vindrofið getur Jjví hafizt og II. mynd C sýnir,
hvernig vindrofið og vatnsrofið vinna að því að brjóta niður jarð-
vegstorfuna. Að síðustu verður landið örfoka eins og 1 1. mynd D
sýnir, en |rá getur landnám gróðursins hafizt að nýju. Mikið af
áfoksjarðveginum fýkur burt með vindinum, en þó mun drýgri
hluti hans flytjast í burtu með tímabundnu vatnsrennsli eins og
mynd IV b sýnir. Þetta kemur í veg fyrir, að eiginlegir roksands-
hólar myndist við rofbörðin eins og Jregar vindrofið er einrátt.
Því miður vannst ekki tími til að rannsaka, liver væri hlutdeild
vatnsrofsins og liver hlutdeild vindrofsins í jarðvegseyðingunni, en
Jrað væri mjög verðugt rannsóknarefni. Samt má fullyrða, að báðir
Joeir þættir liafa Jrar miklu hlutverki að gegna, en mikill er munur
á, hvernig Jreir vinna. Vindrofið llettir oft áfoksjarðveginum af
stórum, samfelldum svæðum, en vatnsrofið eyðir meira smærri
blettum á víð og dreif og skilur eftir gróðursvæði á milli. Vind-
roíið hefur Jtví vakið miklu meiri athygli og hefur oft á tíðum