Náttúrufræðingurinn - 1969, Blaðsíða 25

N ÁT TÚRU F RÆ ÐINGURINN
71
dregið mjög að sér athygli bæði lærðra og leikra, erlendra og ís-
lenzkra. Samt sem áður hafa ]>essi sérstæðu fyrirbæri verið mjög
lítið rannsökuð fram til þessa. Margir þeirra erlendu vísindamanna,
sem hér hafa ferðazt, hafa vikið að þeim í ritum sínum, en aðeins
fáir þeirra hafa rannsakað þau nokkru nánar, og þá aðeins einstaka
þætti þeirra (Samuelsson 1924, 1925 og 1926, Iwan 1937, Grahmann
1939, Cailleux 1939 og 1942, Hörner 1949, Lág 1955 og Campell
1955 og 1957). Hér verður ekki rakið efni þessara skrifa, enda
hefur Sigurður Þórarinsson (1961) gert því ágæt skil í grein sinni
„Uppblásturinn á íslandi í ljósi öskulaganna“. Mjög margir íslend-
ingar Iiafa einnig ritað um þessi mál. Flestum þeirra hefur mest
orðið starsýnt á jarðvegseyðinguna og reynt að leita orsaka hennar
í einhverjum ytri öflum, svo sem búfjárbeit, eyðingu skóga, versn-
andi loftslagi o. s. frv. í flestum tilfellum ltafa niðurstöður þeirra
verið lítt rökstuddar fullyrðingar, þar sem flestar grundvallarrann-
sóknir hefur vantað á þessum sviðum. Af þessum sökum hafa risið
upp langar og heitar, en árangurslausar deilur. Hér verður hvorki
rakið efni þessara skrifa né blandað sér inn í þessar deilur. Orfáar
af þessum greinum standa þó í sérflokki, þar sem þessi mál eru
rædd á raunhæfum, vísindalegum grundvelli. Verður síðar vikið
að efni þeirra, þar sem viðfangsefni rannsókna minna gefur tilefni
til.
Útlit landsins viö loli siðasta jökulskeiðs
Áður en lengra er haldið verður vikið nokkrum orðum að því,
hvernig landið hefur litið út, þegar jöklarnir hopuðu af því í lok
síðasta jökulskeiðs, því að það er sú undirstaða, sem áfoksjarðveg-
urinn hvílir á. Fimbulvetri jökulskeiðsins lauk fyrir um það bil
10.000 árum. Jöklarnir höfðu þá að vísu verið á nokkru undan-
haldi um skeið, en meginhluti landsins var þó enn hulinn stóru,
samfelldu jökulhveli, senr sendi skriðjökultungur allt á haf út.
Talið er, að jöklarnir hafi bráðnað á tiltölulega skömmum tíma
eftir að loftslagið batnaði, svo að sennilega hafa aðeins orðið eftir
litlar leifar meginjökulsins á hæstu fjöllum, en erfitt er að gera sér
grein fyrir stærð þeirra og útbreiðslu. Fullvíst má telja, að þeir
hafi orðið nokkru minni en núverandi jöklar, en að öllum líkind-
um hafa þeir verið á svipuðum stöðum (J. Eyþórsson 1951).