Náttúrufræðingurinn - 1969, Blaðsíða 60

102
NÁTTÚ RU FRÆÐ I N GIIR1 N N
mörkunum hlaðnir fokefnum, svo að vindrolið hefst þar, hvar sem
vindurinn kemst í opið sár í gróðurtorfunni. Roföflin eru því stöð-
ugt að brjóta niður efsta hluta áfokssöínunarinnar. Þrátt fyrir sand-
fokið nemur þó gróðurinn land á örfoka svæðinu, en þá stöðvast
grófustu fokefnin í nýgræðinu. Við það missa roföflin verkfæri sín
og jarðvegseyðingin verður þá liægfara eða stöðvast alveg. Fyrr eða
síðar hefst svo nýtt jarðvegsrof á nýgróna svæðinu. Þannig d sér
slað látlaus hringrás jarðvegseyðingar og uppgrceðslu við gróðurtak-
mörkin. Stórfelld jarðvegseyðing byggist á því, að roföflin hafi
greiðan aðgang að sandi eða vikri, en aftur á móti verður jarðvegs-
rofið hægfara, ef lítið er af þeirn (mynd IV a). Þannig hægfara
jarðvegsrof mun hafa verið í gangi rnjög víða í námunda við efstu
gróðurtakmörkin, á hæðum og í hlíðum, allt frá þeim tíma, að
áfoksjarðvegur tók að myndast á íslandi, en skyndileg aukning vik-
urs eða sands breytti því í stórfellda jarðvegseyðingu.
Þýðing jarðvatnsstöðunnar
Nú mætti ef til vill spyrja, hvort jarðvegseyðingarhringrásin geti
stöðvazt, fyrr en allur áfoksjarðvegurinn er gjöreyddur og korninn
á haf út. Því er þá til að svara, að ýmis atvik geta stöðvað eyðing-
una, og skulu nokkur þeirra tilfærð hér. Gróðurinn nær stundum
til að loka rofsárinu, sérstaklega meðan rofbörðin eru lág. Lækir,
stöðuvötn og ár verða oft á vegi rofbarðanna, en þau taka við gróf-
asta hluta rofsins, svo að jarðvegseyðingin stöðvast við þau. Tví-
mælalaust er þó staða jarðvatnsins þýðingarmesta atriðið. Vindrof
á sér ekki stað neðan við jarðvatnsborð. Á Jreim svæðurn, Jjar sem
berggrunnurinn er nokkuð vatnsþéttur, eru stór svæði Jjakin mýr-
um og raklendi. Verulegur hluti fokefnanna stiiðvast í þeim og
jarðvegseyðingin stöðvast, a. m. k. svo lengi sem jarðrakinn nær að
binda öll fokefnin. Raklendi og mýrar gcta Jsó orðið jarðvegseyð-
ingunni að bráð, ef magn fokefnanna er Jsað mikið, að efsti hluti
10. niynd. Fjögur stig í þróuninni, þegar vindrolið eyðir gróðri í lítilli mýri.
Örin sýnir ríkjandi vindátt, sem veldur jarðvegsrofinu. Skýringar: A: áfoks-
jarðvegur, B: mómýri og C: vatnsþétt undirlag. Rofbarðið er þurrlendi allan
tímann. — Four slnges in a deflation of a srnall bog. Explanation: A: loessial
soil, B: peat, C: substratum, and tlie arrow: prevailing dry wind direction.