Náttúrufræðingurinn - 1969, Blaðsíða 81

NÁTTÚRU FRÆÐINGURIN N
123
fram á annan veg. T neðri hluta
blómskipunarinnar myndast rauð
æxlikorn, í stað blóma. Er axið
stundum nær alsett kornunum, en
aðeins fá eða engin blóm í toppnum.
Æxlikornin sitja á stuttum stilk-
um. Þau falla af síðsumars og spíra
sem fræ næsta vor, en þetta er vit-
anlega kynlaus æxlun. Stundum
byrja æxlikornin að spíra meðan
þau sitja á jurtinni og vaxa út úr
þeinr örsmá græn blöð. Kallast öx-
in þá blaðgróin. Sauðvingli og
fjallapunti fjölgar á svipaðan hátt.
— Vísindanafn kornsúru er Poly-
gonurn viviparum. Poly þýðir marg-
ir, en gonum hné eða afkomendur.
Viviparum þýðir eiginlega sá sem
fæðir lifandi unga — og mun þar
átt við æxlikornin. Rjúpur o. fl.
fuglar éta æxlikornin með góðri
lyst. Sömuleiðis hérar og nrýs og
fleiri nagdýr. En sum kornin ganga
óskemmd niður af dýrunum, einkum óspíruð korn. Stuðla fuglar
og nagdýr þannig að dreifingu jurtanna að einlrverju leyti. — A
Norðurlöndum ber kornsúran nrörg nöfn. Hún er t. d. kölluð
fuglafræ, fjallarúgur, hérarúgur og krákumatur. En fleiri éta æxli-
kornin en þessi nöfn benda til. Kornin hafa verið hagnýtt til matar
fyrrum rurr öll Norðurlönd. En seinlegur hefur sá matarafli verið.
Á Austfold í Noregi voru þau seydd í mjólk og étin fram unr miðja
19. öld. Jarðstöngull kornsúru var grafinn upp, þurrkaður og
malaður í mjöl í hallærum, t. d. á árununr 1740—1742 í Suður-
Þrændalögum. Á íslandi voru kornin einnig étin, kölluð vallarkorn,
líklega vegna þess að oft vex mikið af kornsúru á valllendi og harð-
balahólunr í túnunr. í Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna
Pálssonar segir svo unr notkun vallarkornanna:
„Af kornunr hennar eða blómstöngulhnýðum er gert brauð og
grautur. Þegar hnýðin eru fullþroskuð eru þau tínd og þurrkuð
Kornsúra.