Náttúrufræðingurinn - 1969, Blaðsíða 68

110
NÁTTÚ R UFRÆÐIN G U RIN N
þess benda þykkir öskuskaflar, sem finnast við Sandá um 500 m
frá Sandvatni, en þeir eru úr öskulögunum H3 og H4.
Loftslagsbreytingar virðast ekki hafa haft nein stórfelld áhrif á
söfnunarhraða áfoksins á forsögulegum tíma. Loftslagið var að vísu
nokkuð hlýrra en nú er meiri hluta þess tíma. Ekki verður séð, að
loftslagskólnunin í upphafi járnaldar um 600 f. K.r. hafi haft nokk-
ur veruleg áhrif, sem hefðu þá átt að koma fram rétt yíir ösku-
laginu H8. Þess ber þó að gæta, að um helmingi minni aska féll
á Haukadalsheiðina á milli öskulaganna H8 og L, heldur en á
milli H4 og H;i, þrátt fyrir það er áfokssöfnunin nærri jafnmikil.
Hvernig var þá umhorfs á Haukadalsheiðinni, þegar landnáms-
mennirnir komu þangað fyrst? Áfoksmyndanirnar frá forsögulegum
tíma eru mjög jafnt dreifðar um allt svæðið (5. mynd). Þær gela
það því ótvírætt til kynna, að mjög ldiðstæð söfnunarskilyrði hafa
þá verið um allt svæðið. Það má því fullyrða, að nærri því allt rann-
sóknarsvæðið hali verið gróðurlendi, þakið áfoksjarðvegi. Að vísu
er líklegt, að liægfara jarðvegsrof hal'i verið á einstaka stað, en
gróðurinn mun þó sennilega hafa fylgt rofbörðunum. Örnefnin
Sandfell og Sandvatn benda að vísu til jarðvegsrofs, en mér er ekki
kunnugt um uppruna þeirra nafna, svo að þau geta hæglega verið
síðar tilkomin. Það má teljast líklegt, að eitthvert jarðvegsrof hafi
verið í hlíðum Brekknafjalla og í Jarlhettum. Alveg er óvíst um,
hver hafi þá verið lega Hagafellsjökuls við Hagavatn, þó hefur
hann sennilega verið nokkru minni en hann er nú. Nokkrar gróður-
torfur eru í suðurhlíðum Einifells, og ná þær upp í 400 m y. s.
Jarðvegurinn í þeim er nokkuð jafnþykkur, og þar er að finna öll
þekkt: öskulög á þessum slóðum. Efsti hlutinn af þessum torfum
liggur þó í skriðuhalla (30°). Torfur þessar bera vitni um það, að
áfoksjarðvegurinn getur safnazt og geymzt í snarbröttum I jallahlíð-
um, a. m. k. ef berggrunnurinn er lekur. Aftur á móti mundi vatn-
ið líklega grafa þær niður á vatnsþéttum berggrunni. Brekknafjöll
og Jarlhettur hafa því að öllum líkindum einnig verið að mestu
þakin áfoksjarðvegi, og ]tá hefur dalurinn norðvestan við Jarlhettur
verið hinn réttnefndi Fagridalur. Hákon Bjarnason (1953) hefur
lært rök að ]>ví, að vendegur hluti Haukadalsheiðar hafi verið
skógi vaxinn á landnámsöld. Bæði örnefni og gamlar heimildir
styrkja þá skoðun.
Það má Jdví fullyrða, að jarðvegseyðingin á Haukadalsheiði liefur