Náttúrufræðingurinn - 1969, Blaðsíða 35

NÁTTÚ RU FRÆÐIN GU RIN N
77
lega þau, sem snúa gegnt norðaustri. Þar eru rofbörðin víða 4—6
m á hæð. Það leynir sér ekki, hvaða vindátt veldur mestu vindrof-
inu, en það eru norðaustlægir vindar. Sést það rneðal annars á því,
að norðurausturjaðrar gróðursvæðanna eru alls staðar kögraðir með
vindgeilum og gróðurgeirum á milli, sem geta verið mörg hundruð
metra langir. Þar sem vindgeilarnar liafa ekki grafizt alveg í gegn-
um gróðursvæðið, enda þær aflíðandi upp og er grófur áfokshaug-
ur við enda þeirra. Allar vindgeilarnar stefna frá NA til SV og
sama stefna kemur einnig fram á einstökum litlunr gróðurtorfum
og sandsköflum, sem víða má finna í námunda við jaðra gróður-
svæðanna (1. mynd). Vatnsrofið á einnig mjög drjúgan þátt í jarð-
vegsrofinu. Gróðursvæðin eru víðast hvar öll sundurskorin af 2—4
m djúpum vatnsfarvegum (mynd III a). í námunda við rofbörðin
og einnig ofar á svæðinu eru víða stór svæði þakin gróðurlausum
moldum, sérstaklega í rökum lægðum (mynd II b). Auðséð er, að
þarna eru leifar af gömlurn áfoksjarðvegi, sem nú er að eyðast,
enda vitna öskulögin um Jrað. Þetta eru neðstu lögin af uppruna-
lega áfoksjarðveginum. Á einstaka stað rná sjá, að nýr gróður er
að nema land ýmist á örfoka landi eða á moldum, og hann byrjar
samstundis að safna í sig nýju áfoki. Þetta er víðast á byrjunarstigi.
Við nánari athugun kemur Jró í ljós, að sumar gróðurtorfurnar eru
ekki upprunalegur áfoksjarðvegur, heldur hafa Jrær myndazt á síð-
ari öldurn. Þannig er ástatt um flestar gróðurtorfurnar austan Ár-
brandsár. Þær eru Jtar víða að verða jarðvegseyðingunni að bráð
í annað sinni eða jafnvel oftar.
Sandfok
Alkunnir eru sandbyljirnir á hinum gróðurlausu hásléttum ís-
lands og liefur þeim víða verið lýst (Thoroddsen 1907). Svæði það,
sem hér um ræðir, fer ekki varhluta af slíkum sandbyljum, og hefur
höfundur reynt slík veður, t. d. 29. júlí 1965. Það var alveg óger-
legt að horfa í veðrið og skyggnið komst niður í 20—30 m undan
vindi. Sandurinn smaug inn í fötin og allir þeir hlutir, sem með-
ferðis voru, fylltust af sandi. Foksandurinn byrjar að fjúka, Jregar
vindhraðinn er kominn í um 50 an/sek. (Bagnold 1941), en miklu
lægri vindlnaða þarf til Jress að rjúki úr þurrum moldum eða varla
meiri en 20 cm/sek. Sandfokið og sandskaflarnir eru langmest áber-