Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 44

6. mynd. Fínlagskiptur siltsteinn og sand-
steinn í lagi 8 (sjá 5. mynd). Bylgjótt lag-
skiptingin stafar af sandgárum á sjávar-
botninum þegar setlögin hlóðust upp.
Mælikvarðinn sést á blýantinum. Lami-
nated siltstone and sandstone (horizon 8)
with rípple marks. Ljósm. photo Jón
Eiríksson.
syrpu eru rétt segulmögnuð og eru talin
vera frá Olduvai-segulmundinni (sjá
2. mynd), en öll Svarthamarssyrpan er
öfugt segulmögnuð.
A jarðlagasúlunni á 5. mynd er sýnt
hvernig ásýnd setlaganna breytist upp
eftir Svarthamarssyrpu. Neðst liggur
ólagskipt, illa aðgreint setlag þar sem
sandkorn, möl, steinar og hnullungar
sitja á stangli í siltkenndum grunni.
Setið er af þeirri gerð sem á erlendum
málum er kallað díamiktít, blanda
tveggja þátta eða tvistur. Setlagið hvílir
á jökulrákuðum roffleti.
Neðsta setlagið í Svarthamarssyrp-
unni er jökulberg að uppruna og á því
hvílir áberandi hnullungaberg með allt
að fimm tonna björgum. Þetta setlag
kemur fram í svokölluðum Bökkum
norður undan Breiðuvíkurbænum.
Neðstu tíu metrarnir eru myndaðir af
stórskornum skálögum sem hallar bratt
til norðausturs og til þeirrar áttar
fíngrast þau saman við sandsteins- og
siltsteinslög sem Bæjarlækurinn skerst
niður í. Margt bendir til þess að ská-
lögin hafi myndast fram undan árósum
þar sem grófkorna framburður hrundi í
sífellu niður óseyrarhlíð en fínkorna
grugg barst utar og botnféll á meira
dýpi en þó samtímis. Þannig má skýra
hvernig þessar tvær ásýndir, skálaga
möl og lagþynnótt eðja, fingrast saman
i setlagastaflanum. Sams konar ásýnd
birtist í Svarthamri, dökkleitri
klettabrík suðaustanvert við Breiðuvík,
og þar hallar skálögunum til sömu
áttar. Þessi setlagamyndun líkist enn
fremur óseyraseti að því leyti að ofan
við skálögin er mislægi. Þar hafa lagst
til fíngerðari tungur og eyrar úr möl
og sandi á marflatan óseyrarpallinn rétt
ofan við sjávarmál. Það er eftirtektar-
vert að óseyrin í Svarthamarssyrpunni
hefur myndast við hækkandi sjávar-
stöðu. Það má marka af því að korna-
stærð minnkar upp á við í lóðréttu
sniði, en í stórum dráttum má segja að
kornastærðin endurspegli íjarlægð frá
árósnum. Þar sem óseyrar byggjast
fram við óbreytta sjávarstöðu eða lækk-
andi færist ósinn smám saman utar og
grófkornótt farvegaset leggst út yfir
fíngerðari botneðju.
Lóðgreindur sandsteinn og lagþynn-
óttur eðjusteinn liggur norðan og
austan við skálaga völubergið í Bökk-
um og Svarthamri. Þessi setlagaásýnd
breytir um svip út frá völuberginu.
Næst því ber mest á völubergs- og
grófsandsteinslinsum, sem verða fín-
kornaðri upp á við hver og ein, en
lengra í burtu eru kornin smærri. Fjöl-
margar litlar fellingar og smámisgengi
benda til þess að setið hafi hlaðist
hratt upp. Af og til hefur mjúk eðjan
hrunið niður óseyrarhlíðina og
stundum þyrlast upp í æðandi eðju-
strauma. Þess á milli hefur gruggugt
árvatnið botnfallið á grunnsævi þar
sem veikir straumar ýfðu botninn í fín-
gerða gára (sjá 6. mynd). í efri hluta
þessarar setlagaeiningar fínnast
nokkrar samlokutegundir sem sýna að
óseyrin hefur byggst út í sjó. Allþykkt
166