Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 58

STÓR OG LÍTIL FRÆ
Gífurlegur stærðarmunur er á stærstu
og minnstu fræjunum. Minnstu fræ
vega nálægt 10‘6 g en þau stærstu 104 g
(Harper 1977). Munurinn spannar því
10 stærðargráður, sem samsvarar því
að ef minnstu fræin væru eins og sand-
korn væru þau stærstu á stærð við 300
tonna skip.
Stœrstu frœin
Allar núlifandi blómplöntur með
verulega stór fræ eru í hitabeltinu og
sú sem myndar allra stærstu fræin er
tvöfaldi kókospálminn (Lodoicea
maldivicd). Þau vega frá 18 og upp í
24 kg (Harper, Lovell og Moore 1970,
2. mynd). Árið 1966 lýsti Cornell tvö-
falda kókospálmanum svo: „Á tveimur
litlum eyjum í Seychelleyjaklasanum
í Indlandshafí..., lifír Golíat plöntu-
ríkisins, tvöfaldi kókospálminn, svo-
kallaður vegna risastórs aldinsins sem
líkist, þegar það klofnar, mest tveim-
ur kókoshnetum samvöxnum eins og
síamstvíburar“ (í Whitmore 1977). Sæ-
farar rákust stundum á fræin á floti á
Indlandshafi. Á þeim hvíldi mikil hjá-
trú og voru þau talin hafa lækninga-
mátt og verndarkraft gegn eitri. Þau
voru seld á háu verði í Evrópu, til
dæmis er vitað að slíkt fræ var selt á
hvorki meira né minna en 400 ensk
pund árið 1790. Tvöfaldi kókospálm-
inn sjálfur er hávaxinn, allt að 30 m
hár, með risastór blöð, allt að 4 m löng
og meira en 2 m á breidd.
Aldinið þroskast í sex ár á
trénu áður en því er dreift.
Spírun fræsins tekur hálft ár
og kímstöngullinn upp að
kímblöðunum getur verið á
fjórða metra á lengd (Whit-
more 1977). Nú eru aðeins
örfáir villtir einstaklingar
eftir i upprunalegum heim-
kynnum en pálminn er
einnig til í grasagörðum (3.
mynd).
Af öðrum þekktum plönt-
um með stór fræ má nefna
hitabeltistréð Mora excelsa,
sem er kallað cannonball
tree á ensku, þ.e. fallbyssu-
tré, og er nafnið dregið af
fræjunum sem minna á fall-
byssukúlur. Þessi þungu
hnöttóttu fræ dreifast mjög
stutt og hefur verið áætlað
að tréð sé enn að stækka út-
breiðslusvæði sitt í Vestur-
Indium frá lokum ísaldar og
breiðist út með hraða sem
samsvari 20 m/öld (Beard
1946).
2. mynd. Fræ tvöfalda kókospálmans (Lodoica
maldivica). Myndin er tekin í Grasagarðinum í
Singapore. Ljósm. Þóra Ellen Þórhallsdóttir.
180