Náttúrufræðingurinn - 1993, Qupperneq 60

5 o
£ 50
skógartré
(20 teg.)
runnár í skógi
(24 teg.)
skógarjurtir
(36 tegundir)
kvistlendi
(50 tegundir)
graslendi
(59 tegundir)
opin búsvæði
(98 tegundir)
1 23456789 IO II
stærðarflokkur fræja
5. mynd. Stærð fræja í sex ólíkum bú-
svæðum, sýnd sem hlutfall fræja í hverjum
stærðarflokki. Stærðarflokkunin er veldis-
bundin; efri mörk hvers flokks eru ijórum
sinnum hærri en næsta flokks fyrir neðan.
Gögn eru frá Salisbury (1942) en myndin
er tekin úr Fenner (1985).
ur hvorki rótarvísi né kímblað. Fræið
spírar ekki fyrr en það er komið í
snertingu við réttan svepp. Kímið
hefur því tryggan aðgang að næringu
og þarf ekki að treysta á forða í
fræinu. Sumar tegundir brönugrasa
mynda enga ofanjarðarhluta fyrr en
mörgum árum eftir að fræið spirar
(samantekt í Wells 1981). Minnstu fræ
sem þekkt eru á brönugrasið Goodyera
repens og eru þau um 0,000002 g,
tveir milljónustu hlutar úr grammi, að
þyngd (Harper, Lovell og Moore
1970). Goodyera repens lifir í furu-
skógum í Evrópu og hefur blaðgrænu
en treystir jafnframt á rótarsveppinn.
Næringarnámi rot- og sníkju-
jurtanna er einnig þannig háttað
að forði frá móðurplöntunni er
ekki nauðsynlegur til að koma
kímplöntunni á legg. Sníkjujurtir
spíra t.d. iðulega ekki fyrr en þær
eru komnar í snertingu við hýsil-
tegund. Af öðrum tegundum með
mjög lítil fræ má nefna rotjurtir
af ættkvíslinni Monotropa (ætt
Monotropaceae) og sníkjujurtir af
ættkvíslunum Orobanche (Oro-
banchaceae) og Rafflesia (Raffle-
siaceae). Allar þessar tegundir eru
alveg blaðgrænulausar.
Ahrif umhverfis á stcerð frœja
Rannsóknir á fylgni milli fræ-
stærðar og ýmissa annarra þátta,
s.s. æviferils, vaxtarforms og bú-
svæða, hafa sýnt að einærar teg-
undir, illgresi og aðrar tegundir
sem einkenna fyrstu stig framvindu og
opin búsvæði eru líklegar til að mynda
fremur lítil fræ (t.d. Baker 1972,
Silvertown 1980). Runnar eru að
jafnaði með stærri fræ en jurtir og tré
að jafnaði með stærri fræ en runnar
(Salisbury 1942, Levin og Kerstner
1974, 5. mynd).
Fylgni milli búsvæðis og fræstærðar
hefur komið í ljós í nokkrum flórum,
bæði á meginlandi Evrópu og í Bret-
landi. Hún fellur vel að tilgátum sem
hafa verið settar fram um áhrif um-
hverfis á þróun lífsferla (Stearns 1976,
Crawley 1986). Þannig er talið að í
lokuðum samfélögum, þar sem plöntur
vaxa þétt, laufþakið er samfellt og ljós
af skornum skammti, séu kímplöntur
úr stórum fræjum með miklum nær-
ingarforða líklegri til að komast upp
en kímplöntur úr litlum fræjum. Opin
samfélög eru oftast jafnframt einnig
samfélög á fyrri stigum framvindu og
tegundir sem slík búsvæði byggja þurfa
því sífellt að vera að nema ný lönd.
182