Náttúrufræðingurinn - 1993, Síða 61

Samkeppni um ljós er líklega lítil en
lítil fræ ættu að dreifast betur en stór.
Við slíkar aðstæður er ekki ólíklegt að
fjöldi fræja sem hver planta framleiðir
skipti ákaflega miklu máli. Það virðist
reyndar liggja í augum uppi að eftir
því sem fræin verða fleiri hljóta
líkurnar á því að einhver afkomandi
komist upp að aukast. En hvað er það
sem takmarkar fjölda fræja? Er það
svo að myndun stórra fræja þýði
jafnframt myndun fárra fræja?
Mörg lítil fræ eða fá stór?
Stórar plöntur, t.d. stór tré, geta bor-
ið geysilega mörg fræ. Sé haft í huga
hvað sum tré geta orðið langlíf verður
ljóst að ijöldi fræja sem slíkt tré fram-
leiðir á lífsferli sinum getur orðið
stjarnfræðilega há tala. Það hefur verið
áætlað að ein strandrisafura (Sequoia
sempervirens) geti framleitt allt að 10
milljarða fræja á æviskeiði sínu
(Harper 1977).
Langt er síðan sú tilgáta var sett
fram að samband sé milli fræfjölda
og stærðar fræja; að auðlindir plantna
séu takmarkaðar og með þeirri orku
og þeim næringarefnum sem þeim
hefur tekist að taka upp geti þær
annaðhvort myndað mörg lítil fræ eða
fá stór. Þessa tilgátu er reyndar ekki
auðvelt að prófa, sérstaklega ekki ef
litið er á heildarfræframleiðslu yfir allt
æviskeiðið. Þó hefur verið sýnt fram
á neikvæða fylgni milli fræframleiðslu
og vaxtar og einnig milli fræfram-
leiðslu og lífslíka (t.d. Law 1979). Það
virðist því fylgja því einhver kostnaður
að mynda fræ og plöntur verja til þess
orku og auðlindum sem ekki geta nýst
til annars, t.d. myndunar fleiri blaða
eða stærra rótarkerfis.
Meðalfjöldi fræja sem framleidd-eru
segir þó ekkert til um hvort viðkom-
andi stofn er stór eða lítill eða teg-
undin algeng eða sjaldgæf. Orki-
deurnar með sín agnarsmáu fræ geta
framleitt geysilega mörg fræ á hverju
ári. I Bretlandi hefur verið áætlað að
eitt brönugras (Orchis maculatd)
myndi að jafnaði nálægt 56 þúsund
fræ (Salisbury 1942) hverju sinni, en
þó eru þetta tegundir sem yfirleitt vaxa
stakar eða dreifðar í litlum stofnum.
Það gefur augaleið að af öllum þess-
um gífurlega fjölda fræja komast ekki
nema örfáar plöntur á legg. Langmestu
afföllin eru á fyrstu stigum lífsferilsins,
með öðrum orðum, flestar plöntur
deyja sem fræ eða stuttu eftir spírun.
OG SUM FÉLLU í
GRÝTTAJÖRÐ..........
Fræ geta dreifst á fernan hátt: með
vindi, með vatni, með dýrum (fuglum,
spendýrum, fiskum, maurum) og loks
skjóta nokkrar tegundir sínum fræjum
og mætti kalla það sjálfdreifingu.
Sumar plöntur fara þó sérkennilegar
leiðir. Jarðhnetur (Arachis hypogaea),
sem eru notaðar í hnetusmjör, eru í
raun baunir og eru oftast tvær baunir
í belgnum. Plantan sjálft er einær og
jarðlæg jurt. Jarðhnetur draga nafn sitt
af því að eftir að aldinið fer að
þroskast er því ýtt niður í jörðina og
fræin þroskast neðanjarðar (Lötschert
og Beese 1983). Fræin dreifast alls
ekki nema dýr grafi aldinið upp (6.
mynd).
Þegar litið er á blómplöntur jarðar i
heild er dreifing með dýrum líklega
mikilvægasta dreifingarleiðin. Um
tveir þriðju allra tegunda blómplantna
lifa í hitabelti en talið er að a.m.k.
helmingur til tveir þriðju hlutar hita-
beltistrjáa myndi kjötkennd aldin sem
dreift er af fuglum og spendýrum
(Howe og Smallwood 1982). í lauf-
skógum tempraða beltisins er stórum
hluta fræjanna einnig dreift af dýrum.
Hér á landi er vinddreifing fræja lík-
lega langmikilvægust.
183