Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 88

6. mynd. Upptyppingar eru móbergsfjöll mynduð við gos upp úr jökli við lok síðasta
jökulskeiðs, svo að margir gíganna hafa varðveist órofnir í hlíðum þeirra. Horft úr
norðaustri til nyrðra Upptyppings. Upptyppingar mountains formed in a subglacial erup-
tion at the end of last glaciation. Some of the craters of the palagonite formation are
preserved uneroded. A view from the northeast. Ljósm. photo Guttormur Sigbjarnarson.
vatnssvæðinu (Guttormur Sigbjarnar-
son 1972) og við jarðfræðikortlagningu
á þeim slóðum (Snorri P. Snorrason og
Elsa G. Vilmundardóttir 1988).
Hin mikla útbreiðsla kubbabergs-
myndana í móberginu inni á mið-
hálendi landsins bendir til þess að það
sé myndað við gos undir tiltölulega
þykkum jökli, þar sem þau hafa ekki
náð að brjótast upp í gegnum jökul-
hvelið, og jökulhlaupin hafi átt erfitt
með að finna sér leið út að jökul-
jaðrinum. Móbergsmyndanir hafa verið
rannsakaðar meira nær ströndinni, þar
sem jöklar hafa verið þynnri og leys-
ingavatnið átt greiðari undankomuleið
við þá eldvirkni, enda eru túffmyndanir
þar miklu meira áberandi þáttur í mó-
berginu. Kubbabergshleifarnir myndast
sennilega fyrst og fremst þegar berg-
kvikan streymir sem innskot undir
jökulísinn, svipað því sem Freysteinn
Sigurðsson (1988) hefur lýst. Hins veg-
ar verður hér ekki fallist á að kubba-
bergið myndist í stórum íshvelfíngum,
eins og Jóhann Helgason (1987) gerir
ráð fyrir, þar sem eðliseiginleikar íss-
ins myndu naumast leyfa slíkt.
A vesturbakka Jökulsár á Fjöllum eru
móbergsmyndanirnar oftast fremur
einfaldar að uppbyggingu, hryggir eða
stapar, nema Dyngjufjöll. Það var því
tiltölulega einfalt að greina þær í
sundur í einstakar gosmyndanir. Upp-
typpingar eru stærsta móbergsmyndun-
in þarna, en þeir hvíla raunar á eldri
hrygg (5. mynd). Þeir eru tveir mjög
myndarlegir tindar myndaðir við gos í
jökli sem hefur náð sér upp úr honum,
að öllum líkindum alveg við lok síð-
asta jökulskeiðs þar sem engin um-
merki sjást um jökulskrið yfir þá og
210
i