Náttúrufræðingurinn - 1993, Page 132

fjallkjóa og verður þeirra getið hér á eftir
undir skrásetningamúmeri (RM-númeri).
Fáeinir fuglar eru varðveittir í öðrum
opinberum söfnum eða einkasöfnum.
Allmargir gamlir hamir (sérstaklega af
ijallkjóum) eru í Dýrafræðisafninu í
Kaupmannahöfn (Zoologisk Museum)
og eru þeir merktir með ZM-númeri.
Finnendur eru skráðir nema þeirra hafi
áður verið getið í birtum heimildum. Ef
svo er, er einungis heimilda getið. Þetta
á m.a. við um alla fugla frá 1979 og 1980
(sjá Gunnlaug Pétursson og Kristin H.
Skarphéðinsson 1980, 1982). Effuglaer
getið í fleiri en einni heimild er einungis
getið þeirrar fyrstu, nema fyllri upplýs-
ingar hafi komið fram síðar. Eftirfarandi
skammstafanir og tákn eru notuð: <? =
karlfugl, 2 = kvenfugl, imm = ungfugl,
ad = fullorðinn.
Upplýsingar um lifnaðarhætti og út-
breiðslu eru að mestu byggðar á Cramp
og Simmons (1983), en einnig á Maher
(1974) og Fumess (1987). Lýsingar á
búningum eru fengnar úr Cramp og
Simmons (1983) og Harrison (1985). Til
þess að forðast endurtekningar er í
flestum tilvikum ekki vitnað frekar í
þessar heimildir.
TEGUNDAGREINING
OG BÚNINGAR
Ekki er hægt að kyngreina kjóa úti í
náttúrunni, nema einna helst fullorðna
ískjóa. Búningur kjóa breytist eftir árs-
tíðum og 1-3 ára ungfugla má greina frá
fullorðnum fuglum (og 3-5 ára fugla ef
um hami er að ræða). Tvö eða fleiri litar-
afbrigði finnast meðal allra þriggja kjóa-
tegundanna á öllum aldri, Ijóst og dökkt
og stig þar á milli, eins og hjá vætukjó-
um. Búningaskipti ungra ískjóa og
íjallkjóa eru þó ekki nægilega vel þekkt.
Talið er að ískjóar fái ekki hreinan full-
orðinsbúning fyrr en á fimmta vetri og
fjallkjóar ekki fyrr en á þriðja eða
jafnvel íjórða vetri. Þess má geta til
samanburðar að sumir vætukjóar fá
búning fullorðinna fugla þegar á þriðja
vetri en flestir ljósir fuglar þó ekki fyrr
en á fjórða vetri og dökkir fuglar jafnvel
ekki lyrr en á fímmta vetri. Kjóar skipta
um fjaðrir tvisvar á ári, eins og máfar,
aðallega á haustin en einnig að hluta til
á vorin.
Ekki ætti að vera erfítt fyrir athugula
fúglaskoðara að greina fúllorðna kjóa
til tegundar. Öðru máli gegnir um
greiningu ungra fúgla og lýsingamar hér
á eftir skal því taka með varúð.
Iskjói
Yfirlit og samanburður: Iskjóar eru
yfirleitt heldur stærri en vætukjóar og
nokkm minni en skúmar. Þeir hafa engin
áberandi einkenni, sem greina þá frá
vætukjóum, ef frá eru taldar lengri,
spónlaga og undnar miðstélljaðrir á full-
orðnum fuglum, en fullorðnir vætukjóar
hafa tvær stélfjaðrir sem em lengri en
aðrar ljaðrir stélsins. Með nokkurri
reynslu má þó einnig greina ískjóa frá
vætukjóa á stærð, kubbslegum búk,
breiðari vængjum, öðruvísi fluglagi,
digrari hálsi, stærri hvítum vængskell-
um á handflugijöðrum og krókbognara
og gildara nefi. Dökkir ískjóar minna
meira á skúma en vætukjóa en em háls-
grennri og hafa ekki eins stórar ljósar
vængskellur og skúmar. Unga ískjóa af
ljósa afbrigðinu má helst greina frá ung-
um vætukjóum á vaxtarlagi og áberandi
þverrákum á undir- og yfirstélþökum.
Rétt er einnig að hafa ýmsa unga máfa
í huga þegar menn telja sig sjá unga
ískjóa (s.s. sílamáfa, silfúrmáfa og svart-
baka).
Litarafbrigði: Tvö litarafbrigði fínn-
ast meðal ískjóa. Það ljósara er fímm til
tuttugu sinnum algengara en það dökka,
en það fer þó nokkuð eftir svæðum. Um
5% varpfugla á V-Grænlandi og í Alaska
eru dökkir. Þessara litarafbrigða virðist
gæta hjá fuglum á öllum aldri.
254