Náttúrufræðingurinn - 1993, Qupperneq 152

Erling Ólafsson
Athyglisverð skordýr:
Húskeppur
Ranabjöllur mynda tegundaríkustu
ætt dýraríkisins, en til ranabjölluættar
(Curculionidae) eru taldar alls um
40.000 tegundir. Hér á landi hafa þó
einungis fundist 20 landlægar tegundir,
auk nokkurra slæðinga erlendis frá.
Þrjár þessara tegunda þrífast hér ein-
göngu innanhúss. Ein þeirra er hús-
keppurinn Otiorhynchus sulcatus
(Fabricius) sem einnig hefur gengið
undir heitinu gróðurhúsaranabjalla, en
því heiti óska ég ekki langlifís.
Fjórar aðrar tegundir sömu ættkvísl-
ar er að finna í íslenskri náttúru, en þær
eru letikeppur O. nodosus (Miiller) og
silakeppur O. arcticus (Fabricius), sem
eru mjög algengar, og steinkeppur O.
rugifrons (Gyllenhal) og trjákeppur O.
singularis (Linnaeus), sem eru fátíðari.
Lifshættir þeirra allra eru að mörgu
leyti svipaðir, þ.e. fullorðnu bjöllurnar
naga laufblöð plantna en lirfurnar eru
í jarðveginum og éta rætur. Því má
segja að plönturnar séu vel nýttar og
það skal því engan undra að ranabjöllur
geta verið skaðvaldar á gróðri.
Húskeppur er viðloðandi í gróður-
húsum hér á landi og dreifist frá þeim
með pottaplöntum inn á heimili okkar.
Ólíkt hinum tegundunum eru fullorðnu
bjöllurnar á ferli allan ársins hring þar
sem lítilla árstíðabreytinga gætir í um-
hverfí hans. Arlega leitar angistarfullt
fólk til Náttúrufræðistofnunar í nokkr-
um mæli með húskeppi í krukkum til
að fá upplýsingar um kvikindin sem
það hefur fundið á heimilum sinum.
Algengast er að það komi um eða
fljótlega eftir jólin. Á því tel ég þá
skýringu líklegasta að dýrin berist úr
gróðurhúsum með jólastjömum Eu-
phorbia pulcherrima sem keyptar eru
inn á flest heimili í desember. Bjöll-
urnar leita skjóls á daginn í moldinni
en fara á stjá á nóttunni þegar ljós
hafa verið slökkt. Þá geta þau slæðst
víða um hin nýju heimkynni í leit að
hentugum blómapottum til frekara
landnáms.
Húskeppur hefur fundist á mörgum
tegundum stofuplantna en virðist ná
öruggastri fótfestu í stórum pottum eða
blómakerum með miklum jarðvegi.
Ummerki eftir nag bjallna eru nokkuð
áberandi, einkum á blaðjöðrum.
Hvað helst er til ráða til að herja á
þessa meinsemd fer nokkuð eftir að-
stæðum. Öruggasta leiðin er að sjálf-
sögðu að losa sig við þá blómapotta
sem grunur leikur á að hýsi húskeppi
og koma til nýrri plöntu með afleggj-
ara sé þess kostur. Litlum pottum má
sökkva í vatn í nokkurn tíma til að
drekkja meinsemdinni. Ekki er þó úti-
lokað að lirfur geti lifað af í loftbólum
inni á milli rótanna. 1 erfíðari tilvikum
hefur verið mælt með að dreifa lindan-
dufti yfír moldina til að vinna á full-
orðnu dýrunum og vökvun með lindan-
lausn gegn lirfunum.
Húskeppur er stærstur islenskra rana-
bjallna, allt að 11 mm á lengd, svartur á
lit með grófriffluðum, grádoppóttum
skjaldvængjum. Lirfan er fótalaus, hvít-
leitur belgur með dökkt höfuð. Ljósm.
Erling Ólafsson.
Náttúrufræðingurinn 63 (3-4), bls. 274, 1993. 2 74