Samvinnan - 01.08.1968, Blaðsíða 12

Landbúnaðurinn hefur verið
ofarlega í hugum íslendinga
á þessu sumri, bæði vegna
nýlokinnar glæsilegrar landbúnaðarsýningar í Reykjavík og þó fyrst og
fremst vegna þess vanda sem árferði, kal og sprettuleysi hafa valdið
bændum víða um land. Þessir tímabundnu erfiðleikar verða vonandi
sigraðir í ár, en síðan þyrfti að vinda bráðan bug að því að koma á
tryggingum í einhverri mynd, svipuðum þeim sem Svíar hafa tekið upp,
þannig að bændur standi ekki uþpi úrræðalausir þegar illa árar, heldur
eigi sér bakhjall [ öruggum sjóðum.
En vandi íslenzks landbúnaðar er miklu djúþtækari og umfangsmeiri
heldur en þau skakkaföll sem nú steðja að. Einsog flestar meðfylgjandi
greinar bera með sér, krefst sá vandi fullkominnar og gertækrar endur-
skoðunar á íslenzkum landbúnaði og þeirri stefnu sem fylgt hefur verið
til þessa. Fróða menn greinir að vísu á um leiðir útúr ógöngunum, en
öllum er Ijóst að komið er í algert óefni.
Farsæl lausn allra þessara mikilsverðu og viðkvæmu mála verður
vitaskuld fyrst og fremst verkefni sérfróðra manna einsog þeirra átta
einstaklinga sem hér leggja orð í belg. Samt vildi ég sem leikmaður
úr þéttbýlinu og áhugamaður um viðgang íslenzks framtaks á öllum
sviðum beina þeirri hvöt til bænda, að þeir leggi eyrun við máli þeirra
manna sem þoða ferskar hugmyndir og benda á nýjar leiðir. Það hefur
margsannazt, að raunhæfrar leiðsagnar er helzt að vænta hjá þeim
mönnum sem hugsa málin uppá nýtt, horfa á þau frá öðrum sjónarhól-
um en þeim sem venjan hefur helgað, og hafa djörfung til að gera til-
raunir og reyna nýjar aðferðir.
Það hefur viljað loða við íslendinga, og þá ekki sízt bændur, að
þeir væru fastheldnir á gamlar hefðir og venjur, og ekki sérlega ginn-
keyptir fyrir nýjungum. Það getur verið bæði kostur og löstur. Trúnaður
við fornar erfðir er ein af máttarstoðum lifandi menningar, en leiði hann
til fjandskapar við nýmæli verður hann dragbítur á alla þróun og fram-
farir. Þess var getið í síðasta hefti Samvinnunnar á liðnu ári, hvernig
íslenzkir ráðamenn í sjávarútvegsmálum brugðust við innlendum nýjung-
um í veiðitækni, sem síðarmeir reyndust hinar happasælustu eftir að
erlendir menn tóku þær upp og fluttu hingað, og er sú saga öll l’slend-
ingum til hinnar mestu hneisu. Hún má helzt ekki endurtaka sig í land-
búnaðinum, og treysti ég því að bændur beri gæfu til að ræða og kanna
nýjungar, sem fram koma, opnum og fordómalausum huga. Þeim er kom-
ið á framfæri í þeim tilgangi einum að efla og styrkja íslenzkan land-
búnað.
Eitt brýnasta vandamál bænda að slepptri þeirri landbúnaðarstefnu,
sem hér hefur verið rekin á undanförnum árum, er kvenmannsleysi sveit-
anna. Það er miklu ískyggilegra en kal og grasleysi, því það er á góðum
vegi með að leggja heilar byggðir í auðn — og ekki bara þær afskekktu
þyggðir sem dæmdar eru til glötunar í bili af öðrum ástæðum. Fáist ekki
kvenfólk útí sveitir landsins, er mikil vá fyrir dyrum, og þarf hér vissu-
lega að leita einhverra raunhæfra ráða hið bráðasta.
Annað mál, sem mér og mörgum öðrum sýnast bændur gefa næsta
lítinn gaum, er meðferð þeirra dýru véla sem þeir hafa orðið að kaupa.
Víðast eru þessar vélar ekki hýstar yfir veturinn, og gefur auga leið að
með slíkri meðferð er verið að sóa verðmætum. Vélaskýli mundu áreiðan-
lega spara bændum talsverð fjárútlát. Eins væri það ferðamönnum um
sveitir landsins mikið ánægjuefni að sjá allar hinar gömlu og afdönkuðu
landbúnaðarvélar, sem skildar hafa verið eftir á víð og dreif kringum
bæi, fjarlægðar ásamt bílhræjum og öðru lauslegu sem einatt setur
leiðindasvip á umhverfi sveitabæja. Umgengni kringum sveitabæi er
ákaflega misjöfn og virðist fara nokkuð eftir byggðarlögum, en þegar á
heildina er litið virðast mér íslenzkir bændur óþarflega hirðulausir um
nánasta umhverfi heimkynna sinna. Þetta kann að einhverju leyti að
stafa af manneklu, en sennilegra þykir mér, að hugsunarleysi valdi hér
mestu um. Eins er það mjög mismunandi eftir sveitum, hve vel bæir eru
merktir við þjóðvegi, og er það æði mikill hægðarauki ókunnum ferða-
löngum að hafa bæjarnafnið á sínum stað við heimreiðina.
Úrþví minnzt var á nýjungar hér að framan, er rétt að víkja nokkrum
orðum að efni sem lítt eða ekki er tekið til meðferðar í meðfylgjandi
greinum, en það er kartöflu- og grænmetisrækt á íslandi. Einsog kunnugt
er, hefur kartöfluuþpskera hér verið bæði mjög misgóð og mismikil, og
hefur oft jaðrað við hálfgert hallæri, enda þóknast Grænmetisverzlun
landbúnaðarins að selja landsmönnum fyllsta verði erlendar úrgangs-
kartöflur, sem að öðru jöfnu færu í svínafóður, og er nú búin að reisa
sér stórhýsi í Reykjavík fyrir ágóðann. í stjórn þessarar stofnunar er
enginn sérfróður maður um grænmetisræktun (þar sitja fjárbóndi, kúa-
bóndi og framkvæmdastjóri hjá S.Í.S.), og þó hefur hún algeran einka-
rétt á stofnræktun kartaflna hérlendis. Hún hefur fengið bændur til að
rækta stofnútsæði fyrir sig, en enginn íslenzkur þegn má selja eða gefa
öðrum útsæði á landi hér nema í umboði hennar. Nú hefur sérfróður
maður, Einar Siggeirsson, unnið að tilraunum með kartöflurækt á þriðja
áratug og framleitt um 160 afbrigði, þaraf tvær frostþolnar tegundir og
eina tegund sem stenzt hnúðorm. Aukþess vinnur hann enn að tilraunum
með aðrar tegundir frostþolinna kartaflna, og hefur sent sýnishorn víða
um heim sem verið er að reyna við vísindastofnanir. Grænmetisverzlun
landbúnaðarins hefur hinsvegar að mestu hunzað störf hans og árangur
þeirra, sennilega til að komast hjá að greiða „höfundarlaun" þau sem
lögboðin eru fyrstu árin. Afturámóti flytur hún inn tvær hollenzkar teg-
undir, sem enn eru í stofnræktun og falla því undir ákvæðin um „höfund-
arlaun", en greiðir engin slík ,,laun“. Einar Siggeirsson verður því sjálfur
að fást við allar sínar tilraunir, styrkjalaus og án möguleika til að koma
útsæði sínu til annarra landsmanna. Er ekki þessi skriffinnska einokunar-
stofnunar og þessi sóun á sérþekkingu, hæfileikum, reynslu og þraut-
seigju vítaverð?
í Mosfellsdal, steinsnar frá Reykjavík, hefur ungur Bandaríkjamaður,
kvæntur íslenzkri konu, keypt sér tvo hektara lands þar sem hann dundar
við það á sumrin sér til afþreyingar og ánægju að rækta ýmiskonar
grænmeti, sem sjaldan eða aldrei hefur sézt í islenzkum matjurtagörð-
um. Hann ræktar til dæmis á bersvæði undir berum himni grænmeti
einsog stöngulselju (celery), spergilkál (broccoli) og silfurblöðku eða
blaðbeðju (Swiss chard), auk margskonar nýstárlegra káltegunda, og
fær bæði mikla og góða uppskeru. Hann kveðst alls ekki skilja hvers-
vegna íslendingar flytja inn niðursoðið grænmeti dýrum dómum, til
dæmis fyrir veitingahúsin [ Reykjavík. Sjálfur hraðfrystir hann sitt græn-
meti, og um siðustu jól færði hann mér hraðfrysta kálhausa sem voru
einsog glænýir. Hann ræktar einnig tómata [ litlu gróðurhúsi, sem hann
reisti úr kassafjölum og tvöföldum plastdúk, 7x31/2 metri að flatarmáli,
og kostaði það hann samtals um 4000 krónur. Hann leiðir gegnum
gróðurhúsið einfalt plaströr með volgu vatni úr nálægum hver. Uppsker-
an [ fyrra var mjög góð og sérstaklega Ijúffeng (of mikill hiti spillir
tómötum), og gróðurhúsið stóð af sér flóðin í vetur, meðan nálæg gróð-
urhús úr gleri stórskemmdust. í sumar er þessi hugkvæmi útlendingur að
gera tilraun með minna plastgróðurhús á bersvæði án jarðhita, og þar
voru sex tómatplöntur farnar að bera ávexti í júlí af sólarhita einum
saman og lofuðu góðu um væntanlega uppskeru. Þær ættu að skila um
24 kg. af tómötum í haust, og tilkostnaður er sama og enginn.
Hversvegna gera íslendingar ekki svona tilraunir? Eða eru kannski
einhverjir að fást við þær? Þá þyrfti að skýra frá þeim og birta niður-
stöður.
Að endingu þetta: Auðsætt virðist að gera þurfi breytingar á stjórn
landbúnaðarmála í landinu, ef nokkur von á að vera um aðgerðir. Það
þjónar ekki neinum tilgangi að láta þrjá meira og minna óháða aðilja
hafa þessa stjórn á hendi. Tveir aðiljar ættu að nægja, landbúnaðarráðu-
neytið og ein samtök bænda, hver sem þau verða. s-a-m
8