Samvinnan - 01.08.1968, Blaðsíða 61

Enginn maður nær til yfirguðlsins
(Guðs) beint, því að enginn kemst til
hans nema í gegnum Jesúm Krist. Fyrst
með trú á Krist, soninn, geta menn öðl-
azt náð fyrir Guði, föðurnum.
Koma Krists á jörðu merkir, að Guð
sendi hann til að losa menn við erfða-
syndina (með því að öðlast trú á Krist)
og veita þeim þannig lausn frá eilífri
pínu. „Því að svo elskaði Guð heiminn, að
hann gaf son sinn eingetinn, til þess að
hver, sem á hann trúir, glatist ekki,
heldur hafi eilíft líf.“
Menn verða ekki aðeins að trúa á orð
Krists skilyrðislaust, heldur sem mikil-
vægast er, trúa á hann sjálfan og til-
biðja hann. Trúin á Jesúm frelsar mann-
inn, verk mannsins ein gera það ekki.
Maðurinn getur því ekki hlotið náð
Guðs með verkum sínum einum saman,
því að aðeins með trú á Jesúm geta
menn orðið syndlausir. Þeir, sem ekki
trúa á Jesúm sem eingetinn son Guðs,
eru ekki syndlausir, og þess vegna skipta
verk þeirra engu máli því að þau hljóta
að vera syndug eins og mennirnir sjálfir.
Ofanritað er sameiginlegt allri ríkjandi
kristinni trúfræði frá fyrstu öldum henn-
ar til þessa dags. Megininntak krist-
innar trúfræði hefur alla tíð verið trúin
á erfðasyndina og sérstakt hlutverk
Krists til að frelsa menn frá henni. Af-
neiti menn þessu er erfitt að sjá hvað
ætti að aðgreina þá, trúi þeir áfram á
Guð, frá áhangendum Júdaisma eða
Islams. Öll sundrung innan kristninnar
breytir hér engu um; þótt mismunandi
kenningar hafi komið um hlutverk
barnaskírnarinnar (blessun án persónu-
legrar frelsunar) eða um hlutverk kirkj-
unnar (hvort maðurinn næði til Krists
beint eða einungis gegnum kirkjuna),
er grundvallartrúin hin sama. Síðar verð-
ur vikið nánar að þessum klofningi í
kristinni trúfræði (og þá um leið kristnu
siðgæði), en fyrst er nauðsynlegt að at-
huga betur hvernig sameiginleg kristin
trúfræði orsakar sameiginlega siðfræði
og þjóðfélagsfræði.
Máttur trúarinnar
Þar sem maðurinn getur samkvæmt
kristinni trúfræði einungis frelsazt með
trú sinni en ekki verkum einum saman,
hefur þetta óhjákvæmilega haft í för
með sér að trú á það sem rétt er skipar
óvenjulega veigamikið sæti þegar dæmt
er um siðgæði einstaklingsins, verkin
sjálf verða oftast í öðru sæti. Að vísu
hefur kristin trú aldrei neitað að verkin
eru mikilvæg, en rétttrúnaður er þýðing-
armeiri. Verk trúleysingjans eða villu-
trúarmannsins forða honum ekki frá
fordæmingu, aðeins sá rétttrúaði getur
breytt rétt. Að sá rétttrúaði breyti rétt
er ekki alltaf talið öruggt í kristinni
trúfræði (skv. náðarkenningunni eins og
hún kemur fram í kaþólsku kirkjunni);
þó líta flestir kristnir menn, einkum mót-
mælendur, svo á, að röng breytni krist-
inna sambræðra sýni fyrst og fremst
veikleika í trúnni. Og víða hefur iðrun-
in gagnvart Guði óhjákvæmilega í för
með sér syndafyrirgefningu. Sá, er beitir
rangindum, fær því ekki fyrst og fremst
uppreisn með því að bæta verknað sinn
gagnvart þeim, sem rangindunum voru
beittir; fyrst verður hann að bæta fyrir
verknaðinn gagnvart Guði, sýna iðrun
í bæn, og geri hann það er megintil-
ganginum náð.
Þessi siðgæðishugmynd kristninnar er
í mikilli mótsögn við nytsemis- og félags-
hyggjuhugsunarhátt okkar tíma og al-
mennt í mótsögn við húmanismann,
mannúðarstefnu síðustu alda. Rétttrúaði
kristni maðurinn hefur tilhneigingu til
að líta á öll mannúðarverk sem aðeins
nauðsynlega fylgju rétttrúnaðar og hefur
mjög oft hvorki skilning eða samúð með
mannúðarverkum annarra en skoðana-
bræðra sinna, og stundum er ýkjulaust
að segja, að hann hafi sterka tilhneig-
ingu til að líta á þau sem einhvers kon-
ar illvirki.
Hér stendur kristin trú andstæð bæði
Islam og Júdaisma, sem setja áhang-
endum sínum mjög ákveðin siðferðislög-
mál, og aðeins með því að breyta rétt
samkvæmt þessum lögmálum getur mað-
urinn öðlazt náð fyrir guði. „Sýn mér
trú þína í verkunum" gæti heitið hinn
rauði þráður frelsunarkenninga Islams
og Júdaisma. Óneitanlega standa þessi
trúarbrögð hér miklu nær vísindalegum
húmanisma nútímans en kristin trú. —
Þessi mismunur stafar fyrst og fremst
hvað kristni og Islam snertir af mis-
munandi skilningi á hlutverki Jesú;
Múslímar telja t. d., að Jesús og Múham-
eð hafi aðeins verið spámenn og ein-
ungis orð þeirra geti haft frelsunarmátt,
en kristnir menn leggja alla áherzlu á trú
á persónu Jesú Krists sem leið til frels-
unar.
„Ég er vegurinn og sannleikurinn og
lífið.“
„Ég er vegurinn og sannleikurinn og
lífið; enginn kemur til föðurins nema
fyrir mig.“ Kristnir menn nota þessa
tileinkun mikið, en hún er lögð í munn
Jesú Krists. Þessi tileinkun er ef til
vill kristin trúfræði í hnotskurn.
Jafnframt því sem kristni leggur ein-
hliða áherzlu á trú fremur en verk sem
uppsprettu siðgæðis, er af sömu rót
runnin sú skoðun, að sannleikurinn
finnist á því augnabliki sem einstakling-
urinn hefur öðlazt trú á Jesúm Krist og
eftir það þurfi ekki sannleikans framar
að leita. Maðurinn hafi þá öðlazt sann-
leikann og lífið og losnað við efa-
semdir þær, sem ennþá hrjá þá er ekki
hafa séð ljósið, vaða í myrkri öryggisleys-
is breytilegra skoðana og hafa ekki enn-
þá öðlazt frelsun hins fullkomna sann-
leika.
Sennilega hafa fá eða engin trúar-
brögð gert eins mikla kröfu til að hafa
öðlazt lykil að öllum mannlegum vanda-
málum og kristin trú, þótt Islam og Júda-
ismi séu í þessum skilningi einnig mjög
kröfuhörð trúarbrögð. Hér stendur
kristnin í mótsögn við trúarbragðakerfi
Hindúisma og Búddisma. Búddistar setja
fram sem algert grundvallarlögmál, að
maðurinn hafi aldrei fundið neinn loka-
sannleika; það sé skylda mannsins að
efast, breyta um skoðanir, leita að sann-
leikanum. Samkvæmt lögmálum flestra
Búddista eiga trúariðkanir þeirra fyrst
og fremst að miða að þessari sann-
leiksleit — að fá meiri þroska
og skilning og komast þannig nær „guð-
dóminum“ eins og stundum er komizt að
orði. Og samkvæmt sjónarmiðum flestra
Búddista teljast þeir menn frumstæðir
og óhamingjusamir, sem telja sig hafa
öðlazt allan sannleika; þeir hafa stöðvazt
á þróunarbraut mannkynsins til full-
komnara lífs.
Augljóst er, að krafa kristninnar um
að hafa öðlazt algeran sannleika er í
mótsögn við starfsaðferðir og heimspeki
nútímavísinda. Þannig er í kristninni
stöðugt á dagskrá „hið stórkostlega
vandamál“ hvernig hægt sé að samræma
trú og vísindi. Margar bækur hafa verið
um þetta skrifaðar, flestar eftir kristna
guðfræðinga, og algengasta niðurstaðan
er sú að bezt sé að hafa þetta tvennt
greinilega aðskilið, — láta vísindunum
eftir hið „náttúrlega“ og trúarbrögðun-
um hið „yfirnáttúrlega". Nú á dögum
gengur þetta venjulega átakalaust fyrir
sig, að minnsta kosti í greinum eins og
efnafræði, eðlisfræði, stjörnufræði og
jafnvel líffræði; þó er þróunarkenningin
kristninni ennþá mikið vandamál. En
þegar kemur að greinum eins og sálfræði
verða árekstrarnir oft miklir; flestir þeir,
sem hugsa samkvæmt lögmálum krist-
innar trúfræði, hafa andúð á flestu eða
öllu er lýtur að nútímasálfræði.
Umburðarleysi kirkjunnar
Krafa kristninnar um að hafa öðlazt
hinn algilda sannleika gerir kristnina
mjög umburðarlausa í trúmálum og al-
mennri lífsskoðun. Flest trúarbrögð eru
í trúfræði einnig mjög umburðarlaus;
gott dæmi um það er Islam; en engin trú
er í senn eins skýlaus í kröfu sinni um
að hafa öðlazt lykil að öllum sannleika
og að hún ein hafi þennan lykil og
kristin trú. Islam játar þannig, að bæði
kristni og Júdaismi hafi sem trúarbrögð
sér skyld ákveðinn rétt. Júdar og kristnir
menn trúi á sama Guð og Múslimar, þótt
þeir viðurkenni ekki opinberun Guðs í
Múhameð. Það virðist engin fjarstæða að
fullyrða, að hvergi í mannkynssögunni er
hægt að finna trúarbrögð sem ganga
jafn langt og kristnin í trúvillingaofsókn-
um. Þær eru að vísu til í flestum trúar-
brögðum, en kristnin er í sérflokki með-
al trúarbragða hvað snertir viðfeðmi
þessara ofsókna.
Kristnir menn hafa minnst ofsótt þá,
sem ekki eru kristnir, einfaldlega vegna
þess að um aldirnar þoldu kristnir menn
aldrei önnur trúarbrögð við hlið sér og
gerðu „trúleysingjunum“ strax í upphafi
ljóst að þeir yrðu að velja milli „sverðs-
ins og trúarinnar". Þess vegna voru yfir-
leitt engir „trúleysingj ar“ við hlið þeirra.
Hér er kristni andstæð Júdaisma, Islam,
Hindúisma og Búddisma svo að dæmi séu
nefnd. Undantekning er þó dálítil, stund-
um fengu Gyðingar að dvelja meðal krist-
inna manna, en aðeins stundum. Gyð-
ingaofsóknir voru reglulegur þáttur í
57