Samvinnan - 01.08.1968, Blaðsíða 24

fóður handa fénaði verði ekki
lengur á boðstólum. Þá verð-
um við að framleiða kjarnfóð-
ur okkar sjálfir, og því er rétt
af þjóðinni að koma landbún-
aði sínum og matvælafram-
leiðslu fljótlega í það horf, að
framleiða kjarnfóðrið úr
heimaöfluðu grasmjöli, fiski-
mjöli og feiti.
Það er ljóst, ef farið verður
inn á þær brautir að skipu-
leggja landbúnaðarframleiðslu
okkar í tæknibúnum stórbúum
með fullkominni ræktun, að
þá mun sveitafólkinu enn
fækka til Hiikilla muna.
NÝ SKREF: II. í fræðslu- og
rannsóknamálum landbún-
aðarins.
Skipulagi á fræðslu um
landbúnað hér og rannsóknum
er ákaflega mikið ábótavant.
Við höfum ekki enn markað
neina ópersónulega heildar-
stefnu í þessum málum. Það
er jafnvel í gerð löggjafar og
byggingarframkvæmdum tekið
tillit til Reykjavíkurástar
manna, sem hafa fengið
menntun til að sinna rann-
sóknar- og fræðslustörfum fyr-
ir landbúnaðinn.
Það er ekki vafi á, að hér
hjá okkur myndi henta bezt
það skipulag, sem Banda-
ríkjamenn hafa þróað hjá sér
í öld og Svíar eru að koma á
hjá sér. Það er í stórum drátt-
um þannig, að mynduð er í
hverju ríki USA ein fræðileg
búskaparmiðstöð. Miðstöðin er
þrígreind, ein deildin fer með
skólafræðslu, önnur fer með
rannsóknarstarfsemi og sú
þriðja fjallar um ráðunauta-
starfsemi og fræðslu meðal
starfandi bænda. Stjórn stofn-
unarinnar er skipuð þremur
mönnum, einum frá hverri
deild. Allar þessar deildir
vinna svo saman að verkefn-
um. Ráðunautar og rannsókn-
arar grípa inn í kennsluna, og
kennararnir taka þátt í rann-
sóknarstörfum og mæta á
fundum bænda og ráðunauta.
Tilraunastöðvar með bú-
rekstri eru lagðar niður sem
úrelt form. Tilraunum er nú
meira dreift meðal bændanna
sjálfra, þar sem raunveruleg
vandamál skapa rannsóknar-
viðfangsefni. Starfslið frá mið-
stöðinni fer um á bifreiðum
með rannsóknartækjum, en á
rannsóknarstofum háskóla er
unnið úr öllum niðurstöðum.
Þetta er miklu ódýrara og hag-
kvæmara en það kerfi eða
kerfisleysi, sem hér ríkir og á
örugga vernd í skapbrestum
manna, skorti á einurð til
gagnrýni og kjarkleysi ráða-
manna til að endurskipuleggja
þessi mál.
Þar sem milljónaríki láta sér
nægja eina landbúnaðarmið-
stöð til fræðslu, rannsókna og
leiðbeiningaþjónustu, þá ætti
það að nægja hér í kotríki
okkar íslendinga. Réttast er
því að leggja niður mestalla
landbúnaðarstarfsemi á bæjar-
landi Reykjavíkur, flytja sem
mest af þessum landbúnaðar-
stofnunum upp að Hvanneyri,
þar sem nú er starfandi öflug-
ur og vaxandi skóli og mikil
rannsóknarstarfsemi fer fram.
Skólinn og rannsóknirnar
þarfnast meiri sérfræðilegrar
þekkingar til kennslu og
rannsókna, og fjármagn allt
og starfskraftar myndu nýtast
þar miklu betur en í Reykja-
vík. Það eru engin rök, sem
duga til að sannfæra um, að
betra sé að hafa landbúnaðar-
stofnanir í Reykjavík en uppi
í sveit, t. d. á Hvanneyri, sem
ég tel vera hæfilega langt frá
Reykjavík fyrir menn, sem
hafa tilhneigingu til höfuð-
borgarástar. Hins vegar eru
mörg rök tiltæk, sem sýna,
að það sé betra fyrir land-
búnaðinn og sveitalífið að hafa
þessar stofnanir á einum stað
uppi í sveit. Hér er einnig um
að ræða mikilvægt umbóta-
mál.
★
Margt er fleira á döfinni,
sem þörf væri að ræða og hef-
ur mikið gildi að skoða niður
í kjölinn, þegar framtíð ís-
lenzks landbúnaðar er á dag-
skrá, s. s. nauðsyn á starfsemi
lífeðlisfræðinga til að rann-
saka möguleika á að framleiða
matvæli beint úr íslenzkum
jurtum, en nú eru í flestum
löndum starfandi lífeðlisfræð-
ingar við slík rannsóknarstörf,
og hefur þeim víða orðið mik-
ið ágengt. Margskonar nýjar
búgreinar, bæði fénaður og
jurtir, væru mikilvæg umræðu-
efni, en nú er þessi grein orðin
yfrið löng og verður látið stað-
ar numið að sinni.
Hvanneyri í maí 1968,
Gunnar Bjarnason.
BJÖRN STEFÁNSSON:
FJÁRFESTING
í LANDBÚNAÐI
OG LlFSKJÖR SVEITAFÖLKS
i
Það mætti segja mér, að um
500 manns í sveitum landsins
móti landbúnaðarmálin að svo
miklu leyti, sem sveitafólk
mótar þau. Þetta fólk fylgist
vel með, ræðir málin við ná-
granna sína og hefur trúnað
þeirra og traust, af því að
hagsmunirnir eru sameiginleg-
ir. Þetta fólk hefur úrslitaáhrif
á viðhorf sveitafólks í landbún-
aðarmálum. Ég geri mig
ánægðan, þó að lesendur þess-
arar greinar verði ekki fleiri
en þessi takmarkaði hópur.
II
Fyrir einum sex árum vakti
ungur maður, sem þá starfaði
við kornræktartilraunir hér á
landi, talsverða athygli fyrir
erindi og grein um landbún-
aðarmál. Um greinina sagði
einn áhrifamesti embættismað-
ur iandsins í atvinnumálum, að
hún væri það bezta, sem lengi
hefði verið skrifað um land-
búnaðarmál hér á landi. Efnis-
lega sagði höfundur þetta: Nú
er talið, að kúabú þurfi að
hafa 30 kýr til þess að gefa
viðunandi afkomu og að fjár-
bú þurfi á sama hátt að hafa
500 fjár. Ef framleiðsla land-
búnaðarafurða á aðeins að vera
til að fullnægja innlendum
þörfum, er þannig ekki rúm
fyrir meira en 3000 bændur í
landinu.
Þetta þótti mörgum bænd-
um hart að heyra. Þeim fannst,
að hér hefði áberandi landbún-
aðarmaður tekið undir þá skoð-
un, sem komið hafði fram ann-
ars staðar, að bændum bæri að
fækka. Það var að vísu ekki
talað um það, á hvern hátt
það átti að gerast, en þeir
höfðu flestir séð það í sinni
sveit og allir í sínu héraði,
hvernig bændum fækkaði. Þeir
gátu ekki séð betur en bænd-
um fækkaði á þann íhátt, að
kjör einstakra bænda urðu svo
slæm, að það varð viðvörun
ungu fólki að hefja búskap, og
á þann hátt hafði margur
bóndinn brugðið búi, án þess
að honum yrði verð úr eignum
sínum og nokkur héldi uppi
merkinu. Menn hlutu því að
spyrja sig: Á hvern hátt á
okkur að fækka? Hversu slæm
verða kjör bænda að verða og
hversu lengi verða þau að vera
slæm, til þess að við verðum
3000? Verð ég einn þeirra, sem
ganga frá jörð sinni verðlausri,
áður en markinu er náð? Þó
að ég verði ekki einn þeirra,
hversu lágt verður verð á af-
urðum mínum fækkunartíma-
bilið? Svona hugsaði margt
sveitafólk.
III
Landbúnaðarmanninum, sem
vitnað var í að framan, skjátl-
aðist í einu. Hann byrjaði á
að athuga, hversu stór þau
bú væru, sem gæfu viðunandi
afkomu. (Látum hér vera,
hvernig sú stærð var ákveð-
in). Síðan reiknaði hann á
einfaldasta hátt, hversu mörg
bú af þeirri stærð innlendi
markaðurinn leyfði. Hann
ræddi ekki nánar, hvernig
ætti að ná þeirri tölu búa og
bænda, sem útkoman sýndi. í
okkar landi, þar sem mönnum
er tiltölulega frjálst að velja
sér atvinnu, vitum við, hvern-
ig það gerist, að fólki fækkar
í atvinnugrein eins og land-
búnaði, þar sem menn eru í
sjálfsmennsku. Það gerist á
þann hátt, að mönnum hefur
lærzt af eigin reynslu og ann-
arra, að atvinnugreinin býður
upp á lakari hfskjör en aðrar
atvinnugreinar. Bændum
fækkar því, af því að afkoman
er slæm.
Er 'þá unnt að ná samtímis
því marki, að bændum fækki
talsvert og búin stækki mikið?
Vilja menn stækka bú, ef af-
koman er svo slæm, að fólk
fælist búskap? Þessi markmið,
að bændum fækki talsvert og
búin stækki mikið, eru vel
framkvæmanleg samtímis. Það
er auðvelt með sérstökum
stjórnarráðstöfunum (ódýrum
lánum til bygginga, ræktunar
og véla, jarðræktarstyrkjum)
að beina svo miklu fjármagni
í framkvæmdir í landbúnaði,
að meðalbúið stækki verulega,
og sjá um leið til þess með
verðlagningu, að lífskjör fólks-
ins í sveitunum séu svo slæm,
að byggðum jörðum fækki og
þeim fækki býlunum, þar sem
fleiri en tvær hendur ganga að
útiverkunum.
IV
Stefnan í fjárfestingarmál-
um landbúnaðarins á upptök
sín árið 1923, þegar jarðrækt-
arlögin voru fyrst sett. Þá var
markvisst farið að vinna að
því með styrk ríkisins, að bænd-
ur ykju ræktun hraðar en þeir
gerðu af eigin rammleik. Árið
1930 er Búnaðarbankinn stofn-
aður í þeim tilgangi að beina
meira og ódýrara fjármagni til
framkvæmda í landbúnaði en
hefði orðið án afskipta ríkisins.
Þessari stefnu hefur verið fylgt
síðan. Tölurnar hafa að vísu
breytzt, vinnubrögðin við rækt-
un og byggingar sömuleiðis, en
árið 1968 er það enn höfuð-
stefna ríkisins i fjárfestingar-
málum landbúnaðarins að
vinna að því, að bændur rækti
20