Samvinnan - 01.08.1968, Blaðsíða 57

Njörður P. Njarðvík:
KOSNINGAR ÓVISSUNNAR
í SVÍÞJÓÐ
Tage Erlan&er.
Olof Palme.
Krister Wickman.
í september verður gengið til þing-
kosninga í Svíþjóð og kosnir 233 fulltrú-
ar til annarrar deildar ríkisþingsins.
Pyrirkomulag þingkosninga í Svíþjóð er
annars með nokkrum öðrum hætti en
hér gerist, þar sem fulltrúar fyrstu deild-
ar þingsins (151 talsins) eru valdir í
óbeinum kosningum með hliðsjón af úr-
slitum í bæjar- og sveitastjórnarkosn-
ingum. Því ná kosningarnar í haust að-
eins til hluta þingliðsins. Engu að síð-
ur verða þessar kosningar sögulegar, og
ef til vill í meira en einum skilningi.
Þess er þá fyrst að geta að nú er í síð-
asta skipti kosið eftir hinu gamla fyrir-
komulagi, þar sem samkomulag hefur
náðst um stjórnarskrárbreytingu er tek-
ur til þingkosninga. Verður þinginu þar
með breytt í eina deild og þingmönnum
fækkað úr 384 í 350. Verða 310 þeirra
kosnir beinni kosningu til þriggja ára í
senn en síðan er úthlutað 40 uppbót-
arþingsætum í samræmi við kjörfylgi
flokkanna í landinu í heild. Þessi breyt-
ing hefur í för með sér að kjör þing-
fulltrúa í haust er aðeins til tveggja
ára enda verður kosið samkvæmt hinum
nýju kosningalögum árið 1970. Jafnframt
verður þá sú breyting gerð að samtímis
verður kosið til þings og bæjarstjórna á
þriggja ára fresti. Með þessu vinnst
nokkur sparnaður á útgjöldum til kosn-
inga en jafnframt verður erfitt að
skilja málefnalega á milli þingkosninga
og bæjarstjórnarkosninga. En að vdsu má
segja að landsmál hafi á síðari árum
sett æ meiri svip á bæjarstjórnarkosn-
ingar, og verður breytingin þá ekki eins
mikil og virðast kann.
En kosningarnar í haust geta einnig
orðið sögulegar af öðrum sökum. Þess er
að minnsta kosti vænzt að tvísýnna
verði um úrslit en í nokkrum öðrum
kosningum í Svíþjó^ í þrjátíu ár. Og þá
er um að ræða hvort borgaraflokkunum
þremur tekst að hnekkja meirihlutaað-
stöðu jafnaðarmanna og hrekja þá frá
völdum. Ef spurt er, um hvað sé kosið
í Svíþjóð í haust, er einfaldast að svara
því á þá lund, að kjósendur velji á milli
áframhaldandi stjórnar jafnaðarmanna
og borgaralegrar samsteypustjórnar
þriggja flokka. Með þessu svari eru mál-
in að vísu einfölduð eins og verða má og
það kallar ugglaust á margar fleiri
spurningar. Og skal nú reynt að gera
þeim nokkur skil.
Sá er meginmunur á íslenzkum og
sænskum stjórnmálum að í Svíþjóð er
enginn ágreiningur um meginatriði ut-
anríkisstefnu ríkisstjórnarinnar. Allir
stjórnmálaflokkar Sviþjóðar hafa lýst
yfir stuðningi við hina hefðbundnu
sænsku hlutleysisstefnu í átökum stór-
veldanna. Þetta gildir með öðrum orðum
jafnt um Hægriflokkinn og Vinstriflokk-
inn (kommúnista). Stundum heyrist því
fleygt, og ekki sjaldan hér á fslandi, að
undarlegur tvdskinnungur sé í afstöðu
Svía til utanríkismála, að þeir telji sig
hlutlausa en séu svo sífellt að skipta sér
af því sem gerist í öðrum löndum með
yfirlýsingum, samþykktum og mótmæl-
um. Er helzt að skilja að þetta þyki
hinn mesti slettirekuskapur. En það er
mikill misskilningur. Svíum er það ljóst,
sennilega Ijósara en flestum þjóðum, og
alveg áreiðanlega ljósara en íslenzkum
stjórnmálamönnum, að sjálfstæð og ein-
örð rödd í utanríkismálum hefur miklu
og nauðsynlegu hlutverki að gegna.
Torsten Nilsson utanríkisráðherra hef-
ur hvað eftir annað bent á að hlutleys-
isstefna jafngildi engan veginn skoð-
analeysi eða afskiptaleysi, heldur sé hún
áskilinn réttur til hlutlægs mats án til-
lits til hernaðarbandalaga eða hags-
muna stórvelda. Þetta hefur komið skýrt
fram á síðastliðnum vetri er stjórnin
markaði ákveðna afstöðu gegn valda-
ráninu í Grikklandi og hernaðaraðgerð-
um Bandaríkjamanna í Vietnam. Hitt
gefur vitaskuld auga leið að deilt er í
Svíþjóð um einstök atriði utanríkismála
þótt samhugur ríki um hlutleysisstefn-
una sem slíka. Þannig olli hin skelegga
ræða Olofs Palmes menntamálaráðherra
gegn hernaðarstefnu Bandaríkjanna í
Vietnam i vetur miklum úlfaþyt í her-
búðum stjórnarandstöðunnar, enda réðst
hún heiftarlega að Palme og sakaði
hann m. a. um að taka fram fyrir hend-
urnar á utanríkisráðherranum. Það kom
síðar í ljós að bæði forsætisráðherra og
utanríkisráðherra höfðu lesið ræðuna
fyrir flutning hennar og lýst sig sam-
þykka þeim skoðunum er þar komu
fram. Má því segja að stjórnin hafi
markað allróttæka stefnu í þessu máli og
beri mikið á milli jafnaðarmanna og
borgaraflokkanna þriggja. Vafalítið má
telja að jafnaðarmönnum sé styrkur að
þessari stefnu er gengið skal til kosn-
inga í haust enda eru Sviar næsta rót-
tækir í Vietnam-málinu, og enginn vafi
er á því að Olof Palme hefur aukið mjög
fylgi sitt meðal ungu kynslóðarinnar i
Svíþjóð með einarðri afstöðu sinni. Má
fullyrða að hann sé sá sænskra stjórn-
málamanna er nýtur mestra vinsælda og
álits meðal ungs fólks. Grikklandsmálið
hefur hins vegar ekki valdið miklum
deilum í Svíþjóð og sennilegt má telja
að meirihluti allra flokka standi að baki
stefnu stjórnarinnar í því máli og tillögu
hennar þess efnis að Grikklandi verði
vísað úr Evrópuráðinu nema herforingja-
klíkan leggi niður völd og aftur komizt á
lýðræði í landinu.
Aðstoð við þróunarlöndin er einnig
nokkurt deiluefni á sviði utanríkismála.
Einkum hefur unga fólkið knúið á um
aukningu og krafizt þess beinlínis að ein-
um hundraðshluta heildarþjóðartekna
hið minnsta verði varið til að hjálpa
hinum fátækari þjóðum að koma undir
sig fótunum. í fyrra urðu um þetta
miklar og heitar umræður er leiddu m. a.
til þess að einn ráðherra sagði af sér
vegna þess að honum þótti ríkisstjórnin
ekki ganga nógu langt í þessu efni. Þó
hefur Erlander forsætisráðherra lýst því
yfir að það sé einnig takmark stjórnar-
innar að auka aðstoð við þróunarlöndin
unz hún nemi einum hundraðshluta
þjóðartekna, en hins vegar hefur hann
viljað ná þessu takmarki á nokkuð löng-
um tíma. Raunar er ekki síður um það
53