Samvinnan - 01.08.1968, Blaðsíða 63

skildi frjálslyndu guðfræðina frá frjáls-
lyndri guðfræði annarra eingyðistrúar-
bragða eins og Islams og Júdaisma;
hvernig hægt væri að teljast kristinn
án þess að trúa á Jesúm sem son Guðs
og hlutverk hans í sambandi við erfða-
syndina. Þessum ungu mönnum fannst,
að afneitun á kristinni trúfræði þýddi
meira eða minna hið sama og afneitun
á kristninni, og að í staðinn væri sett
einhvers konar almenn guðstrú er stæði
nær Islam en öðrum trúarbrögðum. —
Erfitt er að sjá annað en að þessir ungu
„gamalguðfræðingar" hefðu hér alveg
rétt fyrir sér.
Að samþykkja þetta hefur samt reynzt
mörgum áhanganda frjálslyndu guðfræð-
innar erfitt. Fáir hafa þorað að horfast
í augu við þá staðreynd, að guðfræði
þeirra lá alls ekki innan kristinnar arf-
leifðar og að þeir gátu ekki talizt kristn-
ir eins og það hugtak hefur almennt ver-
ið skilið. Einstaka undantekningar eru
þó til. Einn prestur íslenzku þjóðkirkj-
unnar, frjálslyndur guðfræðingur, sagði
þannig eitt sinn við mig: „Væri ég með-
al Múhameðstrúarmanna mundi ég ekki
prédika kristni heldur frjálslynda
Múhameðstrú". Hann sagði þó jafnframt
við mig að hluti sem þessa játaði hann
aldrei fyrir söfnuði sínum. Einn trúflokk-
ur, Únítarar, skilgreinir sig opinber-
lega sem „kristinn" á þann hátt, að hann
byggi helgisiði sína á kristinni mót-
mælendahefð og noti meir Nýja testa-
mentið en önnur helgirit, en hins vegar
sé hann ekki kristinn hvað trúfræði
snertir; — hann trúi ekki á Jesúm sem
Guðs son og ákalli hann ekki, ákalli
einungis Guð, þótt hann virði orð Jesú
sem „spámanns". Únítarar afneita einnig
Islam bæði vegna þess að þeir afneita
opinberunarkenningunni (að Guð túlki
sig sérstaklega í gegnum einn mann) og
af því að Islam setji fram of fastákveðin
lögmál fyrir breytni manna. í staðinn að-
hyllast þeir því meir efahyggju í anda
Búddismans.
í hinni nýju sókn gamalguðfræðinnar
er reynt að endurvekja trú á Jesúm sem
Guðs son, á erfðasyndina og hlutverk
Jesú við að frelsa menn frá henni. Þessi
sókn hefur tekið á sig margvíslegustu
form; fslendingar hafa einkum orðið
varir við tvö þeirra, hákirkjuhreyfinguna
og það sem ég kalla hér evangelismann.
Auðvitað fer þetta tvennt saman, en ekki
nauðsynlega. Tekið skal fram að orðið
„evangelismi" er hér notað í miklu
þrengri merkingu en almennt tíðkast
meðal Lúterstrúarmanna. Vona ég, að
þetta valdi ekki misskilningi, en betra
orð til að lýsa þessari trúarstefnu hef
ég ekki fundið.
Evangelisminn
Þetta orð þýðist vel með „boðun fagn-
aðarerindisins". Evangelisminn leggur
alla áherzlu á prédikun, sálmasöng og
stundum aðra þætti guðsþjónustu til að
frelsa hvern einstakling. Evangelistinn
gengur út frá að flestir einstaklingar
hafi orðið efahyggjunni og trúleysinu að
meira eða minna leyti að bráð og neitar
að fallast á að formsatriði eins og skírn
og ferming hafi fært einstaklinginn nær
guðdóminum „hafi hann ekki öðlazt sann-
leikann í hjarta sínu“. í stuttu máli:
Evangelistinn ræðst beint gegn allri
efahyggjuþróun undanfarinna alda og
reynir að endurreisa kristinn rétttrúnað
fyrri alda, að vísu í eigin formi, sem
oft getur verið sérstakt.
Evangelisminn hefur birzt á íslandi í
öfgafullu formi hjá „sértrúarflokkum"
eins og Aðventistum og Hvítasunnu-
mönnum (sem ganga svo langt frá
kaþólskri trúfræði að þeir afneita allri
blessun án skilnings viðkomandi, þ. e.
barnaskírninni) og í lúterskum hóp eins
og Hj álpræðishernum. f eitthvað hóg-
værara formi hefur evangelisminn mjög
komið fram hjá K.F.U.M. og K. Árangur-
inn hefur verið fremur rýr; þótt fyrir-
ferðarmikill minnihlutahópur á íslandi
sé evangelískur, nær evangelisminn samt
aðeins til lítils hluta íslenzku þjóðarinn-
ar. í aðeins tveim Evrópulöndum, Noregi
og Færeyjum, hefur evangelisminn náð
umtalsverðum árangri.
Hákirk j uhreyf ingin
Hákirkjuhreyfingin játar ekki síður en
evangelisminn kristinn rétttrúnað. En
hákirkjumenn setja kristinn rétttrúnað í
nýjar umbúðir. Þeir telja evangelistana
tala úrelt tungumál, t. d. hryllir þeim við
helvítistali margra þeirra, — ekki af því
að þeir sjálfir afneiti hugmyndinni um
eilífa glötun heldur af því að slíkt tai
geti fælt menn frá kristninni. En í einu
atriði er um grundvallarskoðanamun
þessara tveggja hópa að ræða. Hákirkju-
mennirnir telja hiklaust, að trúarleg
formsatriði eins og skírn og ferming hafi
trúarlegt gildi í sjálfu sér; kirkjan, tæki
Guðs á jörðu, hafi þá lagt blessun sína
yfir einstaklinginn. í altarisgöngunni fái
einstaklingurinn blessun Guðs, og iðrist
hann þá synda sinna, fái hann fyrir-
gefningu þeirra. Hákirkjumennirnir
neita því að líta á allan fjöldann sem
villta sauði, spillta af guðleysi, sem
umfram allt þurfi að frelsa, því að bless-
un kirkjunnar hafi haldið þessum sauð-
um á réttri braut.
Hákirkjuhreyfingin er upphaflega
grein innan anglíkönsku kirkjunnar í
Englandi og kom þar fram fyrir ka-
þólsk áhrif. Þegar gamalguðfræðingar
komust að raun um hve skammt evan-
gelisminn náði til fólksins og jafnframt
hve kaþólska kirkjan hélt vel í áhrif
sín, fóru þeir í vaxandi mæli að hallast
að hákirkjuhreyfingunni. Hún stefnir
ótvírætt burt frá þeirri arfleifð mótmæl-
enda að leggja aðaláherzlu á beint sam-
band Guðs og manns, kirkjan sjálf fær
nýjan tilgang við að hjálpa einstakling-
um að ná til Guðs. Samkvæmt þessu verð-
ur mikilvægt að þjónar kirkjunnar, prest-
ar og biskupar, hafi kristinn rétttrúnað,
en tilgangslítið er að bera hann stöð-
ugt í almúgann; söfnuðurinn fær kirkju-
lega blessun (og þar með frelsun) frá
kærleiksríkum þjónum Guðs í trúarlegum
athöfnum. Þessar trúarathafnir verða að
sjálfsögðu að vera sem glæsilegastar
þannig að fólk hrífist af og öðlist þann-
ig fremur blessun Guðs.
Hákirkjuhreyfingin er í mikilli sókn
á íslandi um þessar mundir og heggur
bæði inn í raðir gömlu evangelistanna
og frjálslyndu guðfræðinganna. Afleið-
ing þessarar sóknar getur hæglega orðið
þessi: Raunverulegt trúarlíf almennings
breytist sáralítið; þar heldur frjálslynda
guðfræðin, spíritisminn og trúarlegt
sinnuleysi áfram að ríkja eins og áð-
ur. En jafnframt fara menn að öðlast
þá vissu að með því að sækja kirkju-
legar athafnir og játa að nafni til krist-
inn rétttrúnað, eignist þeir einhvers kon-
ar hlutabréf í eilífri sælu. Kristinn rétt-
trúnaður öðlist þannig vissa tegund upp-
reisnar, ekki að vísu í daglegu lífi held-
ur á sérstökum helgistundum. Á þenn-
an hátt getur kristin trúfræði samlagazt
almennum sljóleika nútímaneyzluþjóð-
félags. Það er miklu þægilegra fyrir ein-
staklinginn að vita, að hann öðlast sælu
fyrir tilstuðlan blessunar heilagrar stofn-
unar en með einhverri persónulegri
frelsun, sem kosti hann bæði fórnir og
innri átök.
Vegsemd efans
Yfirgnæfandi meirihluti íslenzku þjóð-
arinnar telur sig kristinn á einn eða ann-
an hátt. En eins og kristni hefur verið
skilgreind í þessari grein má Ijóst vera,
að betri lýsing á trúarlífi íslendinga er,
að þeir aðhyllist flestir mannúðlega al-
menna guðstrú, sem viðheldur kristnum
formsatriðum en afneitar kristinni trú-
fræði. íslendingar trúa flestir að til sé
eitthvað yfirnáttúrlegt, en hæpið er að
telja meirihluta þeirra raunverulega
kristinn. — Hákirkjuhreyfingin getur lít-
ið gert annað en viðhaldið sjálfsblekk-
ingu manna um kristindóminn. Og litlir
möguleikar eru á því, að kristinn rétt-
trúnaður verði aftur ríkjandi á íslandi.
Þvert á móti er ástæða til að ætla, að
efahyggja og húmanismi nútímans muni
fremur eflast.
Efinn og þekkingarleitin eru forsendur
allra framfara. Þessar framfarir hafa að
vísu orðið of einhliða á tæknisviðinu;
félagslegar framfarir eru hér langt á
eftir. Brýnasta þörf þjóðfélags eins og
okkar íslendinga er að vísindi verði ekki
síður notuð til að bæta mannssálina.
Enginn maður getur nokkurn tíma
fundið neinn „lokasannleik" er leysi í
senn vandamál nútíma og framtíðar.
Sífelldar breytingar í þjóðfélaginu krefj-
ast alltaf nýrra athugana og nýs sann-
leika. Maðurinn á þess vegna alltaf að
leita að sannleika, finna sannleika, en
aldrei að verða hrokafullur í trú sinni,
því að sannleikurinn í dag getur oft orð-
ið stærsta lygin á morgun. Stöðug sann-
leiksleit, stöðugur efi, er þannig forsenda
allra raunverulegra framfara og raun-
verulegrar hamingju. — Andstætt þessu
stendur „dulræn reynsla", hleypidómar
og skortur á umburðarlyndi og skilningi;
andstætt þessu standa trúarbrögð. Þau
eru því aðeins til trafala í leit mannsins
að raunverulegri hamingju. Þess vegna
er ástæða til að hvetja alla þá, er unna
manninum, til baráttu fyrir efahyggj-
unni, fyrir mannúðarstefnunni, — fyrir
guðleysinu.
59