Samvinnan - 01.08.1968, Blaðsíða 16

Nasser við hlið Salals forseta í Jemen sem hann studdi til valda í vopnaðri uppreisn.
anlands, en hafði óverulega þýðingu.
Hinsvegar leiddi fordæmingin til þess að
egypzkir skæruliðar hófu aðgerðir gegn
brezkum hersveitum og eignum á Súez-
svæðinu, og var þeim lýst af meiri hrifn-
ingu en sannleiksást í blöðunum í Kaíró.
Eftir allmikið tjón létu Bretar loks til
skarar skríða í janúar 1952, réðust á lög-
reglubragga og felldu um fimmtíu menn.
Þarmeð var fyrsti kafli byltingarinn-
ar hafinn. Daginn eftir urðu uppþot í
Kaíró sem hófust með verkföllum og
mótmælagöngum, en eftir því sem á dag-
inn leið magnaðist ólgan og um kvöldið
voru margar helztu byggingar í Kaíró
brunarústir einar. Ýmsum aðiljum hefur
verið kennt um þetta brunaæði: Bræðra-
lagi Múhameðstrúarmanna, fasistum
sem kölluðu sig Þjóðernisjafnaðarmenn,
Wafd-flokknum sem lét rósturnar af-
skiptalausar framanaf, kónginum og her-
foringjunum sem af ásettu ráði drógu á
langinn að kveðja á vettvang herlið til
að hafa hemil á lýðnum, og loks komm-
únistum, sem voru áreiðanlega ekki sek-
ir þó Nasser skellti skuldinni á þá. Hvar
sem upptökin voru, þá eyðilögðu skipu-
lagðir flokkar brennuvarga og síðar ráns-
manna um 400 byggingar að verðmæti
23 milljónir sterlingspunda. Meðal þeirra
mörgu sem létu lífið voru bæði útlendir
gestir og innlendir uppþotsmenn. Wafd-
stjórnin fékk skömm í hattinn, sem
gladdi Farúk konung um sinn, en sex
mánuðum síðar yfirgaf hann Alexandríu
í siðasta sinn og mátti þakka fyrir að
sleppa lifandi. Það voru „Frjálsu liðs-
foringjarnir" sem höfðu loks gert bylt-
ingu.
Farúk konungur, hinn akfeiti niðji
Múhameðs Alís í fjórða lið, var löngu
alræmdur fyrir ó'hóf og ólifnað, stöðugur
fréttamatur slúðurdálkahöfunda í Evrópu
og Ameríku. Skilnaður hans og hjóna-
band við stúlku sem þegar var trúlofuð,
ástarævintýri hans við fagrar eiginkon-
ur ríkra þegna sinna, samneyti hans við
frægar kvikmyndastjörnur og nætur-
klúbbadísir og fullvissa manna um að
allt gjálífi hans væri kostað af opinberu
fé og mútugjöfum áhrifaríkra kaupsýslu-
manna vakti reiði og skömm í brjóstum
þjóðhollra Egypta einsog Nassers og sam-
herja hans.
„Frjálsu liðsforingjarnir" voru full-
komlega opinskáir í „samsæri" sínu
framanaf, gáfu út bæklinga og jafnvel
tímarit. En eftir því sem stund fram-
kvæmdarinnar nálgaðist, varð meiri
leynd yfir áformum þeirra. Milli 1949 og
1951 höfðu sumir þeirra gripið til hermd-
arverka — jafnvel Nasser sjálfur í einu
tilviki. í bók sinni, sem er fremur barna-
lega skrifuð, kveðst hann hafa verið of
viðkvæmur fyrir þessháttar verk, og eftir
svefnlausa nótt iðrunar og bæna um að
fórnarlambið dæi ekki af sárum sínum
(hann dó ekki), afréð hann að beita að-
ferðum sem væru óbeinni, ekki eins blóð-
ugar. Liðsforingjunum var öllum í mun
að úthella sem minnstu blóði; fyrir þeim
vakti fyrst og fremst að hreinsa burt
skömm og spillingu ríkisins.
Þar sem liðsforingjarnir voru flestir
lágtsettir, var nauðsynlegt að finna leið-
toga sem gæfi samsærinu ákveðinn virðu-
leik og áhrifavald. Þeir fundu hann á
endanum þar sem var Neguib hershöfð-
ingi, heiðarlegur maður, góður hermað-
ur, hæfilega and-brezkur — en aldrei
einn af hinum eiginlegu samsærismönn-
um. Þareð ýmsir aðrir háttsettir herfor-
ingjar, sem leitað var til, neituðu að eiga
hlut að samsærinu, hvíldi ekki eins mikil
leynd yfir því og æskilegt hefði verið.
Flýta varð byltingunni um fjóra mánuði
þegar uppvíst varð að leynilögregla
Farúks var komin á sporið og gæti lagt
til atlögu hvenær sem væri. Upphaflega
átti að gera byltinguna í nóvember 1952;
síðan var áætlunin færð fram til 5. ágúst,
en þegar Nasser var tilkynnt símleiðis
um yfirvofandi handtöku ákvað hann að
láta til skarar skríða með 48 stunda fyr-
irvara 22. júlí. Valdatakan var vel undir-
búin og nálega án blóðsúthellinga. Neguib
tók við völdum „til að hreinsa herinn og
koma á fót hreinni ríkisstjórn.“ Foringjar
í her og lögreglu, sem settir höfðu verið
á svartalista, voru handteknir. Erlendum
sendiráðum var tilkynnt, að ekki kæmi
til samskonar bruna og manndrápa eins-
og sex mánuðum fyrr. Jafnvel Farúk
slapp lifandi gegn loforði um að segja
af sér. Á nokkrum klukkustundum var
öllu aflokið. Um sólsetur lagði Farúk frá
landi áleiðis til Capri að viðstöddum
geipilegum mannfjölda, og var jafnvel
kvaddur með fallbyssuskotum! Neguib,
sem var kominn til að kveðja hann, tafð-
ist af fagnandi manngrúanum sem
safnaðist að jeppa hans.
Það var Neguib en ekki Nasser sem var
í sviðsljósinu. Nasser hvarf eiginlega
alveg í skuggann meðan á fagnaðarlát-
unum stóð. í ólgunni reyndu ýmsir að
skara eld að sinni köku. Tveir leiðtogar
verkfalls í baðmullarverksmiðju, þar sem
kveikt hafði verið í á nýjaleik, voru
hengdir, að vísu með hálfum huga og
gegn atkvæði Nassers í herforingja-
nefndinni, en hengdir samt. Þá hófu
kommúnistar hatramar árásir á bylt-
inguna, og ekki dró úr þeim þegar í
ljós kom, að hin umfangsmikla jarða-
skiptaáætlun fólst í því einu að taka
eignarnámi nokkrar allra stærstu jarð-
eignir, þeirra á meðal jarðir Farúks.
Meðan Nasser og félagar hans sátu í bylt-
ingardómstólum að fyrirmynd frönsku
stjórnarbyltingarinnar til að útrýma
gamla kerfinu og áhangendum þess (með
fangelsisdómum, en sjaldan dauðadóm-
um), ferðaðist Neguib um landið og
brosti á báðar hendur, eignaðist vini
alstaðar, meðal verkamanna, bænda,
meðlima Bræðralags Múhameðstrúar-
manna (hann fór í pílagrímsför til
Mekku) og jafnvel meðal gömlu stjórn-
málamannanna. Hann var jafnvel far-
inn að tala um frjálsar kosningar. Það
var ekki samkvæmt kokkabókum Nassers
og félaga hans, sem vildu að völdin héld-
ust í höndum hersins, og nú hófust
átökin milli Neguibs og Nassers, í fyrstu
að tjaldabaki, en brátt fyrir opnum
tjöldum, unz nokkrir ungir samherjar
Nassers þvinguðu Neguib, sjúkan og
hrjáðan, til að gefa loforð um að hann
félli frá öllum ihugmyndum um lýðræði
í landinu. Neguib var um sinn forseti að
nafninu til, en uppfrá þessu (marz 1954)
var Nasser ofursti hinn eiginlegi vald-
hafi í landinu.
Að vísu lagði hann fram svonefnda
stjórnarskrá 1956, þar sem lýðræðislegum
stofnunum er veitt augnaþjónusta og
jafnvel komið á fót þjóðþingi, en þar er
svo góð stjórn á atkvæðagreiðslum, að
Nasser er kosinn forseti með 97% at-
kvæða, en þá hlutfallstölu álitu Hitler
og Stalín nokkuð sannfærandi. Áróður
og ritskoðun er engu minni en í ríkjum
nazista og kommúnista, og opinber gagn-
rýni er óhugsandi. Þegar Kaíró-blaðið
E1 Misr (Egyptaland) minnti Nasser á
loforð hans um félagslegar endurbætur,
var það þegar í stað bannað og átti ekki
afturkvæmt. Háskólinn í Kaíró og aðrar
menntastofnanir eru dauðhreinsaðar af
öllum „hættulegum hugmyndum"; hlut-
verk þeirra er það eitt að ala upp rétt-
trúaða fylgismenn Nassers. Árið 1959 var
tekin upp skyldukennsla, tvo tíma í viku,
í arabískri þjóðernisstefnu, á svipaðan
12