Samvinnan - 01.08.1968, Blaðsíða 19

Amir marskálkur og varaforseti (t. v.) framdi sjálfsmorð eftir ófarir sex-daga-stríösins.
elsher var að nálgast Súez-skurðinn. Bret-
ar og Frakkar höfðu hertekið skurðinn
norðanverðan, en Nasser lokaði honum
með fjölda sokkinna skipa. Loftárásirn-
ar á Kaíró voru stórkostlega ýktar í
egypzkum blöðum og „hetjulegri vörn“
Egypta í Port Saíd lýst með viðeigandi
orðum; af fáu öðru hafði Nasser að
státa.
En sjaldan hefur valdhafi getað fært
sér jafnótvírætt í nyt fullkominn hern-
aðarlegan ósigur. Almenningsálitið í
heiminum og ógnun rússneskra eldflauga
bjargaði honum. Eden, þreyttur og sjúk-
ur, en vinsæll í heimalandinu, dró sig
í hlé. Gæzlulið Sameinuðu þjóðanna kom
á vettvang. Skipaskurðurinn var hreins-
aður og rekinn með ágætum undir
egypzkri stjórn. Árið 1959 fóru fleiri skip
um hann en fyrir þjóðnýtinguna. Er-
lendar eignir í Egyptalandi voru gerðar
upptækar, en því var svarað með
því að „frysta“ egypzk lán í Lundúnum.
Rússnesk áhrif jukust til mikilla muna
við austanvert Miðjarðarhaf eftir „Súez-
ævintýrið“; aðgerðirnar sem áttu að
steypa Nasser festu hann einungis í
sessi.
Eftir Súez-stríðið hélt Nasser áfrarn
að leika sínar einkennilegu jafnvægis-
listir. Hann og blaðakostur hans héldu
áfram að ráðast harkalega á Banda-
ríkjamenn á opinberum vettvangi, en
hinsvegar lagði Nasser sig fram um að
vera kurteis við þá að tjaldabaki. Rúss-
ar voru hafnir til skýjanna og lán þeirra
til Asúan-stíflunnar auglýst með stórum
fyrirsögnum í öllum blöðum á sama tíma
og kommúnistar í Egyptalandi og öðrum
Arabalöndum fengu að kenna á fjand-
skap Nassers. Hann neytti allra bragða
til að steypa óvinveittum ríkisstjórnum
í Arabaríkjunum. Þannig slapp Hussein
konungur Jórdans naumlega með hjálp
brezkra hersveita við að verða fórnar-
lamb samsæris sem Nasser-sinnar efndu
til 1958. í Sýrlandi átti Nasser miklu
fylgi að fagna, og hinir ungu herforingj-
ar sem þar sátu við völd eftir 1956 ákváðu
að landið hefði meira á því að græða að
sameinast Egyptalandi undir stjórn
Nassers heldur en vera háð Rússum. Þess-
vegna voru löndin sameinuð í eina stjórn-
arfarslega heild undir nafninu Arabíska
sambandslýðveldið. Þannig varð Nasser
í einu vetfangi einnig æðsti maður Sýr-
lands, og það kom brátt á daginn að
hann var ekki tiltakanlega vinsæll ein-
ræðisherra. Ein mikilvæg afleiðing sam-
einingarinnar var sú, að nú réð hann
landi sem hinar miklu olíuleiðslur frá
írak til Miðjarðaíhafs lágu um.
Strax eftir að Arabíska sambandslýð-
veldið var komið á laggirnar, tóku þeir
frændur Feisal konungur í írak og
Hussein konungur í Jórdan, sem báðir
voru menntaðir í Bretlandi og vinsam-
legir Bretum, höndum saman og gerðu
ríki sín að bandalagsríkjum. Saúd kon-
ungur í Arabíu gekk einnig í bandalagið.
Nasser hóf ákafar árásir á „svika-kóng-
ana,“ sem hefðu svikið málstað Araba,
og hélt því jafnvel fram að Saúd hefði
gert samsæri um að ráða honum bana.
Þetta var ekki óvenjulegt meðal hinna
arabísku bræðra, en það sem á eftir fór
var óvenjulegra.
Nú stóðu tvær ríkjablakkir Araba hvor
andspænis annarri, Egyptaland—Sýrland
undir stjórn Nassers, írak—Jórdan—
Arabía undir sameiginlegri stjórn
spilltra manna. Verstur þeirra var Núrí
Saíd forsætisráðherra íraks, svarinn
fjandmaður Nassers og kommúnista, en
ákaflega hliðhollur Bretum. Höfuðborgin
Bagdad var full af vinum Rússa og að-
dáendum Nassers, en samt var hið óvin-
sæla „vestræna" bandalag kennt við
hana, bandalag sem m. a. var stefnt gegn
Nasser. Bylting hafði lengi verið í
aðsigi í írak, en Núrí Saíd hafði ævin-
lega getað afstýrt henni með slægð sinni,
spillingu, baktjaldamakki og hörku.
Sumarið 1958 var komið að suðumarki
í írak og út brauzt bylting, snögg og
blóðug, sem batt enda á konungdæmið.
Feisal var myrtur og sömuleiðis Núrí
Saíd, eftir að hann hafði komizt undan
dulbúinn og falið sig — og þar með var
skæðasti fjandmaður Nassers í Araba-
heiminum úr sögunni. Byltingin var gerð
af hernum, og eftir víðtæk ofbeldisverk
múgsins, sem útvarp byltingarmanna
æsti til, tók Kassem hershöfðingi við
æðstu stjórn landsins.
Stuðningur Nassers við Kassem sner-
ist brátt uppí fjandskap, því Kassem
reyndi að fara eigin leið, milli kommún-
ista og Nasser-sinna. Hann var einkenni-
legur og óútreiknanlegur einvaldur sem
treysti einungis á þegnskap hersins og
lifði þegar frá leið í stöðugum ótta um
líf sitt. Kaíró-útvarpið hvatti íraka dag
eftir dag til að gera uppreisn og drepa
hann, og næsti kafli í blóðugri sögu íraks
hófst i febrúar 1963, þegar Kassem var
drepinn af fyrri félaga sínum og aðstoð-
armanni, Aref ofursta. Sá fórst í flug-
slysi nokkrum árum síðar, og tók þá við
1 róðir ihans sem rekinn var frá völdum
nýlega.
Eftir því sem efnahagsvandræði Egypta
urðu erfiðari varð Nasser ljósara að gera
þyrfti jákvæðar ráðstafanir. Árið 1961
hóf hann að vinna að „sósíalísku sam-
vinnu-þjóðfélagi“, sem reist væri á þjóð-
nýtingu, og vakti sú ráðagerð ótta með-
al kaupsýslumanna og iðnrekenda. Sýr-
land beið ekki boðanna, heldur studdi
af heilum hug byltingu herforingja í
september 1961, sem slitu landið úr
tengslum við Egyptaland. Andúð á Egypt-
um átti líka stóran þátt i byltingunni.
Nasser bjó sig undir að skerast í leikinn,
hugsaði sig um tvisvar og hætti við það.
Ári síðar gengu Egyptar úr Arababanda-
laginu, sem þeir réðu ekki lengur yfir,
en studdu hinsvegar byltingu í Jemen,
sem gerð var af fylgismönnum Nassers.
Á síðustu árum hefur Nasser í ríkara
mæli snúið sér að innanlandsmálum, þó
hann haldi áfram að leika jafnvægis-
listir sínar og hlutverk spámannsins í
búðum „hlutlausra". Eftir ellefu ára und-
irbúning bjóst hann til að sýna ísraelum
mátt sinn og megin í þriðja sinn í byrjun
júní 1967 með þeim afleiðingum sem
öllum eru í fersku minni. ísraelar urðu
fyrri til, gereyðilögðu nýtízkulegan flug-
flota Egypta, gersigruðu herafla þeirra,
tóku Sínaí-svæðið vestur að Súez-skurði
og stóra parta af Jórdan og Sýrlandi.
Þetta gerðist allt á einum sex dögum.
Aldrei hafði Nasser beðið annan eins
ósigur, enda bauðst hann til að leggja
niður völd, en einnig hér gerði hann sér
mat úr ósigrinum. Hann var kvaddur til
að halda áfram forustuhlutverkinu af
þjóð sinni, en félagar hans og samverka-
menn dregnir fyrir rétt og fangelsaðir eða
hengdir, þeir sem ekki sviptu sig lífi
sjálfir. Nasser er farinn að tala digur-
barkalega á nýjaleik og mun sennilega
ekki láta af tilraunum sínum til að eyða
ísrael fyrr en hann er allur, og þess get-
ur orðið langt að bíða, því maðurinn er
ekki nema rétt fimmtugur.
Hinsvegar mundi bæði Nasser og
Egyptaland græða meira á því, að hann
sneri sér í alvóru að raunverulegum
vandamálum þjóðar sinnar. Hann þarf að
losa land sitt við lénsherrana og hina
spilltu auðkýfinga, koma á sameignar-
skipulagi og samvinnubúskap, auka
heilsugæzlu og skólabyggingar, takmarka
barneignir (1962 var byrjað á áætlun
á þeim vettvangi), draga úr einræði sjálfs
sín og hersins, og þá mun hann tryggja
sér nafn í sögunni, þráttfyrir marga og
mjög mikla ósigra á fimmtán ára valda-
ferli sínum.
15