Samvinnan - 01.08.1968, Blaðsíða 25

meira land en þeir mundu
gera af eigin rammleik með
því að veita þeim ræktunar-
styrki og niðurgreidd lán, og
að bændur byggi yfir fleiri
nautgripi, sauðfé og svín en
þeir gerðu, ef þeir fengju ekki
til þess niðurgreidd lán úr
stofnlánadeild landbúnaðar-
ins. Öll árin, árið 1923, 1930 og
1968, eru þessi vinnubrögð við-
höfð, ekki aðeins með sam-
þykki bændastéttarinnar, held-
ur að ósk og kröfu bænda.
V
Við skulum þá athuga, á
hvern hátt þessi vinnubrögð
samrýmast hagsmunum sveita-
fólks árið 1923 og 1968.
Árið 1923 voru kjör almenn-
ings í landinu þannig, að það
hafði talsverð áihrif á neyzlu
hans á innlendum matvælum,
nýmjólk, osti, smjöri, kinda-
kjöti og kartöflum, hvort verð-
ið var hátt eða lágt. Ræktun-
arstyrkirnir og síðar Búnaðar-
tankalánin stuðluðu að auknu
framboði á landbúnaðarafurð-
um. Þetta aukna framboð
hvarf auðveldlega í magann á
neytendum, án þess að verðið
þyrfti að lækka til þess að
matarlystin ykist. Árið 1923 var
verðlag á innlenda markaðin-
um í nánum tengslum við verð-
lag erlendis. Þær afurðir, sem
voru fluttar út, voru á líku
verði innanlands og fékkst fyr-
ir þær erlendis, og þær afurð-
ir, sem voru framleiddar í sam-
keppni við innfluttar afurðir,
voru yfirleitt verðlagðar mjög
líkt því, sem innfluttu afurð-
irnar kostuðu. Verðlagið var
því yfirleitt lágt, lífskjör sveita-
fólks léleg, en það spillti ekki
markaðinum svo neinu næmi,
þó að framboðið ykist vegna
jarðræktarlaganna. Þvert á
móti styrktu jarðræktarlögin
samkeppnisaðstöðu sveitafólks
bæði gagnvart innfluttum
iandbúnaðarafurðum og gagn-
vart sjávarútveginum, sem var
annar aðalatvinnuvegur þjóð-
arinnar.
Árið 1968 er allt þetta breytt.
Nú ríkir hér verðlagskerfi, sem
í nafninu á að slíta tengslin
milli framboðs og eftirspurnar
og gerir það vissulega, ef litið
er á málið frá mánuði til mán-
aðar. Útflutningsuppbætur eru
veittar til þess að slíta verð-
myndunina innanlands úr
tengslum við erlenda markaði,
ströng innflutningshöft eru,
sem vernda innlenda fram-
leiðslu frá samkeppni við inn-
flutta, og verðlagið er ákveðið
af nefnd sex manna (og yfir-
nefnd), sem hefur fyrirmæli
um að verðleggja afurðir land-
búnaðarins þannig, að kjör
bænda verði sem líkust kjörum
nokkurra annarra fjölmennra
stétta. Ef við berum kjör
bænda saman við fyrirmæli
löggjafarvaldsins til nefndar-
innar um að verðleggja þann-
ig, að kjör bænda verði sem
líkust kjörum hinna fjölmennu
samanburðarstétta, er ljóst, að
nefndin hefur aldrei reiknað
rétt og oft langt frá því. Þetta
er ekki óeðlilegt, þar sem
óvissa er um margt, þegar verð-
ið er ákveðið. Það, sem er
athyglisverðara, er þó, að
nefndin (eða yfirnefndin) hef-
ur alltaf reiknað skakkt í aðra
áttina. Útkoman, þegar reikn-
ingar hafa verið gerðir upp,
hefur alltaf verið sú, að tekj-
ur bænda hafa verið lægri en
tekjur samanburðarstéttanna.
Þetta er ekki einleikið, ef um
ófyrirséða reikningsskekkju
væri að ræða í tuttugu ár.
Án þess að orðlengja það
frekar virðist mér öll reynsla
af verðlagningu á landbúnað-
arafurðum hér á landi gefa til-
efni til að skýra kjör bænda á
íslandi á líkan hátt og kjör
bænda í öðrum löndum, þar
sem almennur efnahagur er
líkur því sem er hér, eru skýrð.
Eins og efnahagi almennings
er nú háttað, bætir fólk ekki
meira á sig af mjólkurafurð-
um og kjöti nema verðið lækki
verulega. Aukið framboð á
landbúnaðarafurðum leiðir því
til þess, að erfitt reynist að
halda uppi verðinu. Útflutn-
ingsuppbæturnar geta að vissu
marki (sem nú er komið yfir)
tekið hið aukna framboð út úr
markaðinum og forðað þann-
ig frá verðhruni, en þeir, sem
bændur eiga að semja við um
verðlagið, finna enga hvöt hjá
sér til þess að halda háu verði
á vöru, sem nóg er áf fyrir, og
viðbótarframleiðslan leiðir ein-
ungis til aukinna útgjalda rík-
issjóðs vegna útflutningsupp-
bótanna, á meðan þær duga.
Enginn óskar eftir þeim nema
bændurnir.
Áhrifin af fjárfestingarmál-
um bænda árið 1923 og 1968 eru
því gerólík. Árið 1923 var það
bændum í hag, að ríkið ýtti
undir það, að þeir ræktuðu
meira og byggðu yfir fleira
búfé en ella. Árið 1968 er mark-
aður bændanna takmarkaður.
Nú leiðir sú stefna ríkisvalds-
ins að hvetja bændur með
styrkjum og niðurgreiddum
lánum til þess að rækta meira
og byggja yfir fleira búfé en
þeir gerðu ella til þess, að
verðlag á afurðum þeirra
lækkar eða hækkar minna en
það gerði án þessarar stefnu.
VI
Af ýmsum ástæðum er eðli-
legt og hagkvæmt, að meira
ræktað land og fleira búfé
komi á hvern starfandi mann
í landbúnaði eftir því sem ár-
in líða. Fyrir tæknilegar fram-
farir aukast afköstin, og þótt
ekki væri um þær að ræða,
eykst fjármagn á mann með
hverju ári og þar með fram-
leiðslan á mann. Grein mín
fjallar ekki um þá hlið máls-
ins. Hún fjallar um það,
hvernig stefna ríkisvaldsins í
fjárfestingarmálum bændanna
fær menn til þess að taka
stærri skref í þessum efnum en
þeir sæju sér hag í, ef atbeini
ríkisins kæmi ekki til. Grein-
in fjallar um það, á hvern
hátt þessi stefna er andstæð
bættum lífskjörum sveitafólks.
VII
Ég hóf mál mitt með því að
rekja sjónarmið þekkts bú-
vísindamanns í landbúnaðar-
málum. Ég gerði grein fyrir
því, í hverju honum skjátlað-
ist. Ég gerði einnig grein fyrir
því, að hvaða leyti hann hefði
rétt fyrir sér. Ég vil nú tengja
aðalmál mitt upphafi greinar-
innar.
Sú bústækkun, sú afkasta-
aukning, sem fer fram í sveit-
unum, er sumpart borin uppi
af viðleitni bænda til að nýta
framleiðsluöflin sem bezt. Sú
viðleitni hefur að leiðarljósi, að
það á að vera samræmi á milli
þess tilkostnaðar og fyrirhafn-
ar, sem afkastaaukningin
krefst, og þeirrar verðmæta-
sköpunar, sem afkastaaukning-
in og bústækkunin er. Sumpart
er bústækkunin borin uppi af
öðrum aðilum, af ríkinu, þann-
ig að hún verður örari en
bændur sæju sér hag í ella,
verður örari en hún yrði, ef
þeir sem framkvæma hana,
bændurnir og þeirra heimilis-
Sláttur að Skarði á Skarðsströnd.
21