Samvinnan - 01.08.1968, Blaðsíða 49

kosningar er ekki sérlega máttugt vopn í
þessu sambandi því við kjörborðið hafa
menn ekki um annað að velja en mismun-
andi umbúðir utanum sömu vöru.
Þessa pólitísku samábyrgð vill fólk ekki,
og þótt það viti vart hvaða ráðum skal beita
bygg ég að hugmyndirnar um nýjan stíl,
meira hispursleysi, minni klíkuskap séu
sprottnar upp af sjálfkvæmu andófi gegn
henni."
Rangt væri að halda því fram, að kjör
Kristjáns Eldjárns sé vitnisburður um
vantraust almennings á stjórnmálum
sem slíkum eða yfirleitt beinum afskipt-
um af þjóðmálum. Einsog Magnús
Kjartansson hefur m. a. bent á, gerðist
Kristján Eldjárn stjórnmálamaður dag-
inn sem hann afréð að vera í kjöri, og
allir sem stuðluðu að kosningu hans tóku
þátt í stjórnmálabaráttu. Vitanlega eru
stjórnmál einn mikilsverðasti og afdrifa-
ríkasti þáttur hvers þjóðfélags. Hitt er
jafnsatt að úrslit kosninganna lýstu
ótvíræðu vantrausti mikils meirihluta
þjóðarinnar á þeim stjórnmálum sem
tíðkazt hafa hér á landi og þeim mönn-
um sem mótaðhafa íslenzka stjórnmála-
baráttu undanfarna áratugi.
Stjórnarblöðin hafa mótmælt þeim
skilningi að úrslit 'forsetakosninganna
hafi verið til vitnis um vantraust þjóð-
arinnar á núverandi ríkisstjórn, og má
segja að þau hafi nokkuð til síns máls
að svo miklu leyti sem ekki var bein-
línis kosið um stjórnarstefnuna.
Hitt má öllum vera ljóst, að þegar
fimm af sjö ráðherrum ríkisstjórnarinn-
ar ganga framfyrir skjöldu og berjast
með sannkölluðu offorsi fyrir annað for-
setaefnið, en enginn ráðherra styður
keppinautinn, þá er ósigur Gunnars
Thoroddsens svo alvarlegur hnekkir fyr-
ir ríkisstjórnina, að jafna má við van-
traust. Ofurkapp og ofstæki þeirra ráð-
herranna Bjarna Benediktssonar, Eggerts
Þorsteinssonar, Ingólfs Jónssonar, Jó-
hanns Hafsteins og Magnúsar Jónssonar
frá Mel var ekki einleikið og verður varla
túlkað á annan hátt en þann, að Gunnar
Thoroddsen hafi raunverulega verið
frambjóðandi ríkisstjórnarinnar. Það er
að vísu laukrétt athugað, að ráðherrar
hafa sama rétt og aðrir þegnar þjóðfé-
lagsins til að 'hafa persónulegar skoðanir
og túlka þær opinberlega, en ráðherra-
dómurinn leggur þeim óneitanlega
ákveðnar kvaðir á herðar. Eftir að allir
flokkar höfðu lýst yfir hlutleysi í forseta-
kosningunum, skaut nokkuð skökku við
að fimm virkir leiðtogar stjórnarflokk-
anna skyldu hafa sig svo mjög í frammi,
á sama tíma og virkir leiðtogar stjórnar-
andstöðunnar neituðu að beita sér í kosn-
ingunum, enda var það í fullu samræmi
við hlutverk þeirra og ábyrgð, að gefnum
yfirlýsingum flokkanna.
Enn má nefna að einn helzti leiðtogi
Alþýðuflokksins utan ríkisstjórnar,
Benedikt Gröndal, gerði sig beran að
vítaverðu trúnaðarbroti í kosningabar-
áttunni. Hann er formaður útvarpsráðs
og ber skylda til að vaka yfir óhlutdrægni
hljóðvarps og sjónvarps. Eigi að síður tók
hann að sér ásamt einum fulltrúa Sjálf-
stæðisflokksins í útvarpsráði, Kristjáni
J. Gunnarssyni, að semja annan sjón-
varpsþátt Gunnars Thoroddsens — sem
raunar varð frægur að endemum — og
lék sjálfur eitt aðalhlutverkið í þeim
þætti. Var þetta enn eitt dæmi þess
pólitíska siðleysis sem hér hefur við-
gengizt alltof lengi.
Ég hef ekki tekið þátt í kosningabar-
áttu fyrr en nú og á því óhægt um vik
að gera samanburð við aðrar kosningar,
enda skal þess ekki freistað, en það vakti
sérstaka athygli mína og óskipta ánægju
að sjá fólk með svo ólíkar skoðanir og
úr svo sundurleitum flokkum vinna sam-
an einum huga, og ekki fékk ég varizt
þeirri hugsun, að einmitt þetta væri
ein skýrasta vísbendingin um, hve úrelt
og afkáralegt núverandi flokkakerfi á
íslandi er orðið. íslenzkir stjórnmála-
flokkar eru í rauninni ekki annað en
ört hrörnandi leifar aðstæðna og við-
horfa sem eru löngu úr sögunni og eiga
ekki afturkvæmt. Einmitt af þeim sökum
eru þeir svo fjarri íslenzkum veruleik
samtíðarinnar og svo glámskyggnir á
það sem máli skiptir fyrir þjóðina í að-
steðjandi vanda. Það kann ekki góðri
lukku að stýra, að langsamlega flestir
íslenzkir stjórnmálamenn skuli hafa
verið aldir upp í nálega loftþéttum ein-
angrunarklefum pólitískra kreddufélaga
svo að segja frá blautu barnsbeini og því
aldrei komizt í verulega snertingu við
það hversdagslega líf sem lifað er í land-
inu eða þær lífshræringar sem eiga sér
stað með þjóðinni. Margir þessara manna
standa því uppi einsog glópar og vita
ekki hvaðan á sig stendur veðrið eftir
forsetakosningarnar.
Hinn víðtæki pólitíski leiði, sem úrslit
forsetakosninganna eru til vitnis um,
á sér margvíslegar orsakir, og hefur ver-
ið tæpt á sumum þeirra hér að framan.
Ólafur Jónsson víkur að honum í grein
í Alþýðublaðinu 9. júlí s.l. og segir m.a.:
„Leiði á pólitík getur stafað af þvi að
menn finni til þess að þeir hafi sjálfir, al-
mennir og óbreyttir kjósendur, svo sem eng-
in áhrif á hina pólitísku baráttu sem í æ
ríkara mœli virðist sjálfvirk flokkastreita,
sérhyggin valda- og hagsmunapólitík flokk-
anna sjálfra og einna án þess að á þeim sé
raunverulegur málefnalegur munur. Pólitísk-
ur leiði getur sprottið af því að mönnum
leiðist pólitík, virðist hún lítils verð og nið-
urlœgjandi eins og að henni er staðið, kjósi
að firrast alla þátttöku í henni. Slíkur póli-
tiskur leiði getur búið lengi um sig án þess
hans gœti að marki í almennum kosningum í
landi sem er gegnsósa af flokkapólitík, þar
sem pólitískir flokkar hafa búið jafn-kirfilega
um sig og hér á landi með því ofurvaldi
áróðurs og sefjunar sem er til þess búið að
knýja menn á kjörstað í kosningum, til að
kjósa einhvern flokkinn, bara einhvern, sama
hver er. En þegar hann brýzt út getur orðið
sprenging. Þó ekki vœri nema svo sem þriðj-
ungur af fylgi Kristjáns Eldjárns, af slíku
tagi óánœgðra kjósenda, leiðra á hinni hefð-
bundnu flokkapólitík, vœri það sameiginlega
umtalsvert pólitískt afl. Áreiðanlega á sá
flokkur, nýr eða gamall, allt að vinna sem
náð gœti þessum kjósendum á sitt band. Ekki
til þess eins að kjósa sig hangandi hendi á
kjördag heldur til raunverulegrar málafylgju,
sameiginlegrar skoðana- og hugsjónabar-
áttu."
Um það er engum blöðum að fletta, að
hér hefur orðið þjóðarvakning. Kristján
Eldjárn kom fram sem fulltrúi hins heil-
brigðasta, farsælasta og frjóasta í ís-
lenzkri menningu og þjóðernisvitund,
tákn þess sögulega samhengis og þeirra
þjóðlegu sérkenna sem gera íslendinga
að sjálfstæðri þjóð. Þessi vakning á vafa-
laust að nokkru rætur að rekja til þess
endurmats á gömlum viðhorfum og úr-
eltum glósum sem unga kynslóðin um
heim allan virðist vera staðráðin í að
koma til leiðar. Það er íhugunarvert
tímanna tákn, að margar þær grýlur,
sem mest hafa vaðið uppi í íslenzkri
pólitík undanfarna áratugi, voru vita-
gagnslausar í þessari kosningabaráttu.
Ingólfur Jónsson, Sigurður Bjarnason
frá Vigur, Benedikt Gröndal og fjölmarg-
ir aðrir liðsoddar Gunnars Thoroddsens
lögðu sig fram um að koma kommúnista-
stimplinum á Kristján Eldjárn, gera
hann tortryggilegan vegna fyrri afstöðu
hans til NATO og finna honum til for-
áttu að hann var einn í hópi sextíu-
menninganna gegn Keflavíkursjónvarp-
inu. Allar urðu þessar grýlur grátbros-
legar í augum þorra þjóðarinnar.
Það fer ekki milli mála, að forseta-
kosningarnar 1968 geta orðið og hljóta
að verða upphaf straumhvarfa i íslenzk-
um stjórnmálum, upphaf nýs tíma og
nýrra sjónarmiða. Unga fólkið vill raun-
hæfar umbætur, opnara þjóðfélag, heil-
brigðari og heiðarlegri pólitík. Það hef-
ur meiri og heilbrigðari skilning á raun-
hæfu gildi þjóðlegrar íslenzkrar menn-
ingar og þeim öflum sem varðveitt hafa
tungu okkar og þjóðarmetnað heldur en
eldri kynslóðin. Það er orðið langþreytt
á fjármálaspillingunni, pjattinu, snobb-
inu, glingrinu, hinu gljástrokna yfirtaorði
sem felur hyldýpi pólitískrar og siðgæðis-
legrar niðurlægingar þeirrar kynslóðar
sem spilltist af kreppu og skjótfengnum
stríðsgróða. Það vill framtakssama,
hreinlynda, mannlega og alþýðlega leið-
toga, sem hafa skilning á þörfum nýrr-
ar aldar, þar sem menntun og vísindi
eru grundvöllur hagsældar og framfara.
Ungt fólk er yfirgnæfandi meirihluti
þjóðarinnar nú; það hefur loks brýnt
raust sína í þessum kosningum, og vei
þeim forustumönnum sem skella skolla-
eyrunum við henni.
Það væri sennilega goðgá að fara að
spá í spilin nú og reyna að gera sér
grein fyrir eftirköstum þessara forseta-
kosninga, en trúa mín er sú, að þær
marki merkilegri tímamót en nokkur
annar viðburður í sögu lýðveldisins. Nú
er það undir unga fólkinu sjálfu komið,
hvert framhaldið verður. Því ber skylda
til að fylgja þessum sigri sínum eftir,
segja hinu spillta valdakerfi og fjármála-
sukkinu stríð á hendur, gera forkólfa
ríkjandi ástands áhrifalausa, velja sér
nýja leiðtoga sem verða trúrri arfi þjóð-
arinnar og almennum mennskum sið-
gæðisreglum. Þá mun íslandi vel farn-
ast þráttfyrir tímabundna erfiðleika og
óáran til lands og sjávar.
45