Samvinnan - 01.08.1970, Síða 20

Skipulag?
Geirharður Þorsteinsson:
Lög —
Við höfum notið skipulagslög-
gjafar frá því 1921, er við fengum
skipulagslög sem okkur entust
með smábreytingum til 1964, þeg-
ar núgildandi lög tóku gildi.
Ekki er ástæða til að efast um
að tilgangur laganna hafi verið
að stuðla að skipulagningu byggð-
ar hér, og er raunar til sóma hve
snemma nauðsyn þess var viður-
kennd.
Ef nánar er aðgætt vekur það
undrun, hve magur árangur af
viðleitninni er.
Reykjavík og örfá önnur sveit-
arfélög hafa látið gera „aðalskipu-
lag“, en af um 80 skipulagsskyld-
um bæjum og kauptúnum hafa
innan við 10 gert umtalsvert átak
í þessum efnum.
Sveitarstjórn eða bygginga-
nefndir fylgjast með þróun
byggðarlagsins. Hjálpargögn
þeirra eru oftast uppdráttur í
mælikvarða 1:2000 með staðsetn-
ingu gatna og húsa, og þegar bezt
lætur eru hæðarlínur á honum
öllum. Sjái sveitarstjórn fram á
aukningu byggðar framyfir það,
sem rúmast á uppdregnu svæði,
pantar hún viðbót hjá „skipu-
laginu“. Það fæst jafnan, og er
oft fólgið í því, að götur, sem
enduðu í móa, eru lengdar nokk-
uð, svo við þær megi reisa nokk-
ur einbýlishús enn eða annað, er
byggja þarf.
Mörg dæmi eru til, að sveitar-
félög ráði færustu sérfræðinga til
að undirbúa glæsilega gatnagerð
á grundvelli slíkra uppdrátta.
Engum dylst sem til sér, að
gatna- og lagnaframkvæmdir ým-
issa bæja eru mjög kostnaðar-
samar og má telja til stórvirkja
víða.
Hinsvegar dylst mörgum, að
oft eru þessar fjárfestingar óþarf-
lega viðamiklar fyrir þau not
sem þeim eru ætluð og því tiltölu-
lega miklu dýrari en nauðsyn
krafði.
Það er sóað fjármunum (óaf-
vitandi) vegna lítillar framsýni í
upphafi.
Nú má þykja undarlegt að svo
megi finna að áætlunum, sem
skipulagsstofnun ríkisins sendir
frá sér, en þá ber að gæta þess,
að fyrir verk, sem 30—40 manns
þyrfti til áð ljúka með sóma,
hefur skipulagsstjóri á að skipa
6 eða 7 mönnum.
Afleiðingin hlýtur að koma
fram á gæðum vinnunnar.
Hvað veldur? Hver stjórnar
þessu? Við skulum líta á lögin:
1. gr.
FélagsmálaráSuneytið jer meö
stjórn skipulagsmála samkvœmt
lögum þessum.
Ráðuneytinu til aðstoðar eru
skipulagsstjórn rikisins og skipu-
lagsstjóri. í skipulagsstjórn ríkis-
ins eiga sœti 5 menn: Húsameist-
ari ríkisins, vegamálastjóri, vita-
og hafnarmálastjóri, svo og tveir
menn skipaðir aj ráðherra til
fjögurra ára ejtir almennar sveit-
arstjórnarkosningar, annar ejtir
tilnejningu Sambands íslenzkra
sveitarjélaga, en hinn án tilnefn-
ingar .......
Verkefni skipulagsstjórnar er að
ganga jrá skipulagsuppdráttum, er
berast til staðfestingar, eiga jrum-
kvœði að skipulagningu og endur-
skipulagningu, þar sem hún telur
þess þörf, vera opinberum aðilum
til ráðuneytis um allt, sem skipu-
lagsmál varðar, og fara að öðru
leyti með stjórn skipulagsmála
eftir því, sem segir í lögum þess-
um........
Samkvæmt þessu má álíta að
skipulagsstjórn eigi ærið verk
fyrir höndum.
2. gr. hefst þannig:
Ráðherra skipar skipulagsstjóra
ríkisins að fengnum tillögum
skipulagsstjórnar. Hann jer í um-
boöi ráðuneytisins og skipulags-
stjórnar með framkvœmdir í
skipulagsmálum eftir því, sem lög
þessi ákveða.
Skipulagsstjóri sér um mœling-
ar, gerð skipulagsuppdrátta og
endurskoðun þeirra í samráði við
hlutaðeigandi sveitarstjórnir.
Hann getur þó leyft, að slíkar
mœlingar og gerð skipulagsupp-
drátta séu falin sérmenntuðum
mönnum, er starfi í samráði við
hann. Hann ákveður í samráði við
skipulagsstjórn, að hvaða skipu-
lagsverkefnum skuli unnið hverju
sinni........
Samkvæmt þessari grein má
álíta að skipulagsstjórinn hafi
lykilhlutverkið. Honum er falið
að skipuleggja sjálfum, en getur
leyft að (aðrir) sérmenntaðir
menn vinni það, ef sveitarfélag
óskar þess.
Nú er það svo, að þótt sveitar-
stjórn beri sig illa yfir skipulagi
ríkisins, gerir hún í fæstum til-
fellum nokkuð raunhæft til að
bæta úr því sjálf, þótt lögin geri
greinilega ráð fyrir að svo væri.
Heyrzt hafa sveitarstjórnar-
menn telja þýðingarlaust að
reyna það, því ríkið greiði engan
styrk með prívatskipulagi.
Sjáum þá hvað lögin segja um
þetta atriði: IX. kafli — um
greiðslu kostnaðar o. fl.
33. gr.
Kostnaður við mœlingar, sem
skipulagsstjóri framkvœmir, skal
greiddur úr ríkissjóði. Skylt er
sveitarfélagi að endurgreiða helm-
ing slíks kostnaðar vegna mœl-
inga, sem framkvœmdar eru í þess
þágu.
Ef sveitarfélag annast mœling-
ar, skal kostnaður við þœr mœl-
ingar greiddur úr sveitarsjóði, en
skylt er ríkissjóði að endurgreiða
helming slíks kostnaðar, enda
hafi skipulagsstjórn samþykkt, aö
sveitarfélagið annaðist mœling-
arnar ......
Mælingakostnaður er alltaf
greiddur að hálfu úr ríkissjóði,
hve hár sem hann er, ef samþykkt
var að hefja verkið.
í 34. gr. segir svo:
Kostnaður við skipulagningu,
sem skipulagsstjórn annast, skal
greiddur úr ríkissjóði. Skylt er
sveitarfélagi að endurgreiða helm-
ing slíks kostnaðar vegna skipu-
lagningar, sem framkvœmd er í
þess þágu.........
Nú hefur sveitarstjórn annazt
fyrir eigin reikning undirbúning
og gerð skipulagsuppdrátta í sínu
sveitarfélagi með samþykki skipu-
lagsstjórnar og undir yfirstjórn
hennar, og er þá ráöherra heimilt
að endurgreiða úr ríkissjóði helm-
ing kostnaðar sveitarstjórnar við
slikar framkvœmdir, þó eigi hœrri
fjárhœð en nemur helmingi þeirra
gjalda, sem greiðast af gjaldskyld-
um eignum í sveitarfélaginu, sam-
kvœmt 35. gr. laga þessara.
Við skipulagninguna er einnig
gert ráð fyrir þátttöku ríkisins að
hálfu — þó með varnagla, sem
vert er að athuga nánar.
35. gr.
Til þess að standast (sic)
straum af kostnaði ríkissjóðs aj
framkvœmd skipulagsmála, sam-
kvœmt lögum þessum, er ráðherra
heimilt að ákveða með sérstakri
reglugerð, að innheimt skuli í rík-
issjóð sérstakt gjald, skipulags-
gjald, sem nema má allt að 3%, af
brunabótaverði hverrar nýbygging-
ar, sem reist verður á skipulags-
skyldum stað, og fellur það í gjald-
daga, þegar brunabótaviröing hef-
ur farið fram.......
í 1000 manna byggðarlagi má
ætla að fjárfesting í byggingum
samsvari um 10 einbýlishúsum á
ári. Ef þau virðast á 15 milj. kr.,
er leyfilegt að innheimta í því
byggðarlagi 45.000 kr. í skipulags-
gjald, en helmingurinn af þeirri
upphæð eða 22.500 kr. er hæsti
styrkur, sem lögin gera ráð fyrir
að greiðist til skipulagningar.
Hér hlýtur maður að staldra
við; er það í samræmi, þar sem
fjárfest er fyrir 15 miljónir í
byggingum og annað eins í öðr-
um framkvæmdum, að þar skuli
lögin telja hæfilegt að verja
45.000 krónum til skipulagning-
ar?
Eða hvernig á samhengið að
vera, ef 1000 manna byggð sér
fram á öra þenslu — segjum að
byggja þyrfti sem svaraði 50 hús-
um en ekki 10; á þá að verja til
skipulagningar 50 húsa sömu
upphæð eins og til 10 húsa?
Hér þrýtur greinilega raun-
hæfni laganna.
Það má e. t. v. ímynda sér, að
skipulagsstjórn sé værukær eða
skipulagsstjóri hafi takmarkaðan
áhuga fyrir að láta marga vera
að vasast í sínu starfssviði; það
má eflaust einnig bera brigður á,
að ungir sérfræðingar veki traust
sveitarstjórna, en enginn vafi er
á því, að upphæðin sem opinberir
aðilar telja hæfilega til skipu-
lagningar er hlægileg!
Geirharður Þorsteinsson.
Lífsreglur
fyrir
arkítekta
birtar af sœnska arkítektinum
Dick Urban Vestbro í málgagni
sœnskra arkítekta, AT:
1. Opnaðu ekki eigin teiknistofu
með gróðasjónarmið fyrir aug-
um.
2. Líttu ekki við háum stöðum í
valdakerfinu.
3. Gefðu það mikið af launum
þínum til byltingarstarfsemi,
að þú búir aðeins við miðlungs-
kjör.
4. Forðastu umgengni við aðra
arkítekta, broddborgara og
menningarsnobba.
5. Blandaðu aðallega geði við
skrifstofufólk, teiknara og ann-
að láglaunað starfsfólk á
teiknistofunni. Rœddu um póli-
tík við það.
6. Neitaðu yfirvinnu og notaðu
tímann til byltingarstarfsemi.
7. Gakktu í byltingarhópa þar
sem þú getur rœtt pólitísk við-
fangsefni og persónuleg vanda-
mál.
8. Sviptu burt dýrðarljómanum
kringum starf arkítektsins,
rífðu niður heiðursreglur Arki-
tektafélagsins og flettu ofan af
öllu baktjaldamakki í sam-
bandi við skipulag.
9. Notaðu þekkingu þína til aö
útskýra skipulagsáœtlanir og
önnur tœknileg vandamál fyrir
svokölluðu venjulegu fólki.
10. Lestu byltingarbókmenntir og
vertu í sambandi við aðrar
byltingarhrey fingar.
20