Samvinnan - 01.04.1972, Side 21

sögðu merki að því er snertir
tegundafjölda plantna, gróður-
far og grósku. Útlendingar, sem
hingað koma í fyrsta skipti,
furða sig yfirleitt ekki á gróð-
urfari landsins og telja það
vera í samræmi við norðlæga
legu þess. Þessi skoðun virðist
reyndar eiga furðu rík ítök
einnig í íslendingum, sem að
vísu hafa ekki vanizt öðru.
Röng mynd
En þessi skoðun er að veru-
legu leyti röng, því að núver-
andi gróður landsins er ekki
nema að litlu leyti spegilmynd
af eða í samræmi við gróður-
skilyrði þess. Tegundafæð
plantna hér er að talsverðu
leyti afleiðing af einangrun
landsins. Hér eru nú innan við
500 tegundir háplantna, og hef-
ur búsetan orðið til þess að
auka tegundafjöldann. Til sam-
anburðar má nefna, að á svip-
aðri breiddargráðu í Noregi eru
7—800 og í Norður-Alaska 11—
1200 tegundir, án þess að verið
sé að staðhæfa, að sá fjöldi
geti vaxið hér, þótt reynt væri
að auka gróðurríki landsins.
Þá er gróðurfar og yfirbragð
hins gróna lands með öðrum
hætti en það ætti að vera, ef
allt hefði verið með felldu og
gróðurinn væri í jafnvægi við
loftslagið. Augljósasti vottur
þessa er skóg- og kjarrlendi í
landinu. Að vonum greinir
menn á um viðáttu þess við
upphaf landnáms, og hafa ver-
ið nefndar tölur allt frá 20 til
40% af flatarmáli landsins. En
hvað sem rétt er í þeim efnum,
er það staðreynd, að kjarrlendi
þekur nú aðeins urn 1% — 1000
km.2 — af landinu öllu, og það
er enn að eyðast, nema þar
sem land er friðað. Orsök þessa
er þá fyrst og fremst handa-
hófsleg nýting landsins, sem
hefur víða leitt til ofbeitar.
Áhrif hennar á gróðurfarið e
ekki eingöngu fólgin í m' -ru
andi trjágróðri, held' -^mnk^
í öðrum gróðurbre' -ur biítíúig
eru ekki síðm ytlngöfh, s'em
beitargæðí ' Skaðlégar fyrir
ins Þa ' ' h'ótágildi lands-
sar J ^^r'kómið í ljós með
-/Ahburði við friðað eða hóf-
béitt 'iftnd, að við langvar-
;ándi bfbeit hverf a beztu beitar-
iþtóhturnar úr gróðurlendunum,
uppskera minnkar, gróður^
breiðan gisnar og rótarkérfið
grynnist. Þannig mihnkar beit-
arþol landsins og jafnframt
mótstöðuafl gróðursins gegn
uppblæstrj og annarri eyðingu.
Því miður er mikið af gróður-
lpndum landsins með þessum
blæ. Það eru einkum blautustu
flóarnir, sem eru með eðlilegum
hætti, ef svp mætti að orði kom-
Ingvi Þorsteinsson:
Landeyðingin
Það dylst engum, að frá upp-
hafi landnáms til þessa dags
hefur orðið geysileg rýrnun
landgæða á íslandi. Þessi rýrn-
un er fyrst og fremst fólgin í
beinni gróður- og jarðvegseyð-
ingu, en einnig í stöðugt versn-
andi gróðurfari þess gróður-
lendis, sem ekki blés upp eða
eyddist á annan hátt.
Það liggur fyrst fyrir að
reyna að gera sér grein fyrir
því, hve mikið hefur eyðzt frá
25% landsins sé gróið. Þá er
allt talið með, jafnvel hreinn
mosi, sem þekur víðáttumikil
svæði einkum í hraunum og á
hálendi og telst vissulega gróð-
ur, þótt hann hafi lítið hag-
nýtt gildi.
Rúmur helmingur tapaðist
En þetta táknar, að á tæp-
lega 1100 árum íslandsbyggðar
hefur tapazt meira en helm-
ingur af gróðri og jarðvegi
hve mikið land er gróið eða
ræktanlegt innan hinna ýmsu
hæðarmarka, og sú vitneskja
mun ekki liggja fyrir fyrr en
lokið hefur verið við að kort-
leggja gróður alls landsins. Töl-
ur, sem birtar hafa verið um
þetta og fengnar hafa verið
með útreikningum af almenn-
um landakortum, hafa lítið
gildi, því að það er mjög tak-
markað samhengi milli gróðurs
landsins og þess gróðurs, sem
merktur er á kortin. Enda voru
þau ekki gerð í þeim tilgangi.
Á þessu stigi er aðeins unnt
að staðhæfa, að gróður er
mestur neðan 200 m hæðar yf-
ir sjávarmáli; í 2—300 m hæð
smáminnkar hann; milli 400 og
800 m hæðar er mikill hluti
Visið tré í Húsafellsskógi þar sem áður var mikill trjágróður, sem varð m. a. Ásgrími Jónssyni myndefni.
því að landið tók að byggjast.
Menn greinir að sjálfsögðu
nokkuð á um, hver hafi verið
stærð gróins lands við upphaf
landnáms, en með sæmilega
gildum rökum má telja, að ekki
minna en 50—60% af landinu
hafi þá verið þakið tiltölulega
samfelldum gróðri. Það er
reyndar ekki enn vitað með
fullri vissu, hve mikið af land-
inu er gróið nú. En undanfarin
12 ár hefur verið unnið að því
að gera gróðurkort af landinu,
og hafa nú verið kortlagðir um
% hlutar þess. Er þar um að
ræða allt miðhálendið, nokkuð
af hálendi á skögurn og útnesj -
um og byggð í 5 sýslum lands-
ins. Enda þótt þessum rann-
sóknum sé ekki lokið, benda
niðurstöðurnar til þess, að 20—
landsins af svæði, sem svarar
til um það bil V3 af flatarmáli
landsins alls. Það er leitun að
löndum, þar sem svo stórfelld
eyðing hefur átt sér stað.
Víðáttumestu öræfin eru á
hálendi landsins, en eyðingin
teygði einnig fingur sína viðs-
vegar niður í byggðir landsins.
Orsakir eyðingarinnar hafa
verið raktar, en hér skal aðeins
lögð áherzla á þá staðreynd, að
gróður landsins er óvenju við-
kvæmur fyrir hvers konar rösk-
un, svo sem beit og versnandi
veðurfari, vegna þess hve óhag-
stæð gróðurskilyrði landsins
eru. Þessi staðreynd er vissu-
lega í gildi enn, og það ber
okkur að hafa í huga við hvers
konar nýtingu gróðursins.
Ekki hefur verið reiknað út,
landsins ógróinn; og ofan
þeirra marka er aðeins gróður
á strjálingi.
Það gefur auga leið, hve al-
varleg áhrif þessi rýrnun gróð-
urlendisins hefur haft á af-
komu þjóðarinnar og rnöguleik-
ana til fcúsetu í la.ndinu — ekki
sízt þegir haft er í huga, hve
mjög þj óðin hefur allt fram a
þennan dag byggt afkoinu sina
á því, sem landið hefur gefið
af sér, é.n þess a» nokkuð hafi
komið á móti. En rýrnun land-
gæða hefur ekki eingöngu verið
fólgin í beinu tapi á gróður-
lendi, heldur ehmig í breyttu
gróðurfari, rýfnandi uppskeru-
magni og beitargæðum þpss
gróðurlendis sem ekki eyddist.
ísland er harðbýlt land, og
gróðurinn ber þess að sjálf-