Samvinnan - 01.04.1972, Side 24

Páll Sveinsson:
Landgræðsla
Áburðarflugvélin að störfum.
Þau 64 ár, sem liðin eru síðan
Sandgræðsla íslands, nú Land-
græðsla ríkisins, hóf starfsemi
sína, hefur yfir 90% af starfinu
verið unnið á móbergs- eða
eldfjallasvæðum, og fer ekki á
milli mála hvern þátt eldfjöll-
in eða eldsumbrotin eiga i eyð-
ingu gróðurs og jarðvegs á ís-
landi.
Á 60 svæðum af 70, þar sem
unnið hefur verið að heftingu
uppblásturs, er undirstaða
jarðvegsins vikur, aska og sand-
ur, sem er að sjálfsögðu mjög
fokgjarn vegna eðlis síns. Eins
og að líkum lætur hefur aðal-
starf Landgræðslunnar verið
að hefta uppblástur, og fyrstu
40 árin — en það er hið far-
sæla tímabil brautryðjandans,
Gunnlaugs heitins Kristmunds-
sonar — var allt hans starf
baráttan við uppblásturinn i
byggðum landsins, enda var
þörfin þar mest. Með dugnaði
og hagsýni en litlum fjárveit-
ingum tókst Gunnlaugi að lyfta
Grettistaki í starfi sinu.
Með komu Runólfs heitins
Sveinssonar sem sandgræðslu-
stjóra hefst annar þáttur
starfsins, þ. e. uppgræðsla ör-
foka lands, sanda og mela.
Þessi þáttur starfsins hefur
stóraukizt hin seinni ár, ýmist
á vegum Landgræðslunnar eða
í samstarfi við einstaka bænd-
ur og sveitarfélög. Má til sanns
vegar færa, að ræktun á hluta
af Skógasandi, Sólheimasandi
og hinna víðáttumiklu túna
Austur-Skaftfellinga hafi gjör-
breytt búskaparháttum í við-
komandi sveitarfélögum.
Síðan 1955 hefur starfið að
stórum hluta færzt inn á af-
réttina, einkum í Þingeyjar-
sýslum og nú síðustu árin í Ár-
nes- og Rangárvallasýslum. Af
þeirri reynslu, sem fengin er
af heftingu uppblásturs og upp-
græðslu örfoka lands svo og til-
raunum dr. Sturlu Friðriksson-
ar á hálendinu, má ljóst vera,
að ekkert er því til fyrirstöðu
að stöðva allan uppblástur á
íslandi, þegar nægilegt fjár-
magn fæst til þess.
Fimmföidun
Við teljum okkur þegar hafa
næga reynslu og þekkingu til
þess að framkvæma þetta verk.
Það er með öðrum orðum sáð-
vöru- og áburðarspursmál, sem
þýðir stóraukna fjárveitingu til
landgræðslu frá því sem nú er.
Þrátt fyrir vaxandi dýrtíð
mörg undanfarin ár hefur þró-
unin orðið í stuttu máli þessi:
Fyrstu 40 árin var landstærð
innan sandgræðslugirðingar-
innar um 40 þús. hektarar, en
nú, 24 árum síðar, um 200 þús-
und hektarar eða 2 þúsund fer-
kílómetrar, og hefur hún því
fimmfaldazt á síðastliðnum 24
árum. Ber hér tvennt til: aukn-
ar fjárveitingar og þó sérstak-
lega hagkvæmari vinnubrögð
með tilkomu áburðarflugvélar-
innar, því án hennar væri ó-
kleift með öllu að græða upp
stóran hluta af afréttum lands-
ins. Það sem áður tók marga
daga er nú framkvæmt á
nokkrum mínútum. Sú nýjung
var tekin upp við landgræðslu,
á liðnu ári, að veita vatni
úr Eystri-Rangá á uppblásturs-
svæði Rangárvallaafréttar, og
standa vonir til, að á þennan
hátt muni takast að græða upp
hundruð hektara af uppblást-
urslandi, því vitað er, að raka-
leysið víða á eldfjallasvæðinu
kemur í veg fyrir að landið
grói.
Á vegum Landgræðslunnar
hefur tekizt að bjarga heilum
sveitum og kauptúnum frá því
að verða uppblæstrinum að
bráð, svo sem á Rangárvöllum,
í Landsveit, Vík í Mýrdal,
Kópaskeri, og ég hef litla trú
á því, að Þorlákshöfn hefði
byggzt upp, eins og raun ber
vitni, án tilkomu Landgræðsl-
unnar. Af framansögðu má
ljóst vera, að gróður hefur stór-
aukizt í byggðum landsins, og
nú bætast við 2—3 þúsund
hektarar árlega innan land-
græðslusvæðanna, bæði í byggð
og óbyggð og vegna aðstoðar
sem Landgræðslan lætur í té
við einstaka bændur og sveitar-
félög. Má það furðu sæta, að
sú skoðun skuli heyrast, að svo
lengi sem ofbeit á sér stað „sé
landgræðslustarfið unnið fyrir
gýg“.
Vaxandi skilningur
Vitað er að ofbeit hefur átt
sér stað á íslandi um ár og ald-
ir, og eru til þess ýmsar ástæð-
ur og jafnvel eðlilegar, sem
verður ekki rakið hér, en því
miður er enn í dag ofbeit á
ýmsum svæðum, sem ekki er
hægt að afsaka lengur og verð-
ur að koma i veg fyrir. En þótt
svo sé, þá er það furðulegt að
halda því fram, að jafnvel
meirihluti bænda sé enn í dag
rányrkjubændur og jafnvel
hirðingjar, því ræktunarbú-
skapur hefur þegar hafið inn-
reið sína í ýmsar greinar bú-
skaparins.
Það má ljóst vera að allt
starf Landgræðslunnar hefur
jafnframt verið gróðurvernd,
þótt sá háttur hafi ekki verið
lögfestur fyrr en 1965.
Með komu áburðarflugvélar-
innar 1948 var byrjað á að auka
og bæta beitarlöndin, bæði í
byggð og óbyggð, með áburðar-
dreifingu í samvinnu við sveit-
arfélögin. Á liðnu ári komst
fyrst talsverður skriður á þessi
mál, þar sem í Rangárþingi var
einum afrétti lokað og hluta
af öðrum, en sá þriðji er opinn
fyrir sauðfé. Á þennan hátt á
að fást allgóður samanburður
á gróðurverndarmálum afrétt-
anna í sýslunni. Samstarfið við
sveitarfélögin hefur yfirleitt
verið með ágætum, og skilning-
ur bænda á gróðurvernd og
auknum ræktunarbúskap fer
vaxandi.
Meðan sauðfé var í Gunnars-
holti, voru nokkur hundruð
hektara græddir upp af örfoka
landi, án friðunar. Þessi tilraun
sýndi, að landgræðsla og gróð-
urvernd og sauðfjárbúskapur
geta farið saman, ef rétt er á
haldið, enda er það náttúru-
lögmál: gróðurinn annarsveg-
ar, hæfileg og skynsamleg nýt-
ing hans hinsvegar. Frá upp-
hafi hafa verið tengsl á milli
Landgræðslunnar og Búnaðar-
félags íslands, og með tilliti til
aukinnar gróðurverndar ber að
efla og styrkja þessi tengsl. Sér
í lagi vegna þess að gróður-
vernd er ekki framkvæmanleg
á afréttum nema í nánu sam-
starfi við bændur og samtök
þeirra.
Áhugi almennings, sem skap-
azt hefur á landgræðslu al-
mennt, er fyrst og fremst að
þakka sigrum þeim, sem unnizt
hafa í landgræðslu síðustu ára-
tugina. Samtök einstaklinga og
félaga, „Landvernd", hafa ver-
ið studd af Landgræðslu rikis-
ins frá stofnun þessara sam-
taka.
Þeir sem stjórnað hafa land-
græðslumálunum frá upphafi
hafa haft þann háttinn á að
láta verkin tala. Áróður, sé
hann byggður á raunsæi og
heilbrigðri hugsun, er nauð-
synlegur, en með áróðri einum
saman grær landið ekki upp.
íslendingar! Verum öll sam-
taka i því að grasklæða landið,
landið okkar!
Páll Sveinsson.
24