Samvinnan - 01.04.1972, Side 27

Skólafólk við gróðursetningu.
ið stofnuð 30 skógræktarfélög
í nær öllum sýslum og kaup-
stöðum. Fyrstu árin var megin-
áherzlan lögð á það að glæða
áhuga einstaklinga, með þvi að
styrkja þá til uppgræðslu smá-
reita við heimahús. Nú var tek-
ið til við að friða skóglendi.
Hlutur skógræktarfélaganna
var þó miklu minni en Skóg-
ræktar ríkisins, vegna fjár-
skorts. Eftir 1950 skapaðist
betri aðstaða til plöntuuppeldis,
og fóru félögin þá að afla sér
stærri svæða til skóggræðslu,
einkum þar sem fyrir voru
gamlar, slitróttar skógarleifar.
í kjölfar bættrar aðstöðu fylgdi
stóraukin gróðursetning, og
hafa grædd svæði fjórfaldazt á
síðustu fimmtán árum.
í upphafi treystu skógrækt-
arfélögin fyrst og fremst á
sjálfboðavinnu. Vegna sumar-
anna í sveitum hafa þau þó
orðið að kaupa sér starfskraft
í vaxandi mæli, og er nú aðeins
sjöunda hvert dagsverk unnið
kauplaust. Hinn aðkeypti
starfskraftur er þó í rnjög
mörgum tilvikum skólafólk á
vegum sveitarfélaganna, og
hefur þetta fyrirkomulag sitt
uppeldisgildi hvað sem kaup-
greiðslum líður.
Rannsóknir á beitarþoli
Verkleg sjálfboðastörf og upp-
eldisgildi þeirra eru ekki einu
áhrif skógræktarfélaganna.
Fyrir stofnun Skógræktarfélags
íslands voru þegar hafnar um-
ræður um rétta og hóflega nýt-
ingu lands, og skiptust menn
í andstæða hópa eftir skoðun-
um á því máli, þá sem nú.
Flestum er ljós sú staðreynd, að
með eyðingu gróðurs voru að
tapast verðmæti, sem seint
yrðu fullbætt. Færri voru þeir,
sem sáu samhengi birkiskóg-
anna og annarrar gróður- og
jarðvegseyðingar. Skógræktar-
hreyfingin varð þá einnig sam-
tök áhugafólks um gróður-
vernd; og eftir að Skógræktar-
félag íslands varð sambands-
félag hennar árið 1946, fór
stefnumarkandi áhrifa mjög að
gæta. Eitt fyrsta málið var að
hvetja til rannsókna á beitar-
þoli landsins. Á aðalfundi 1947
voru samþykktar áskoranir til
hins opinbera um að fram-
kvæma slíkar rannsóknir.
Einnig var ályktað á þessum
fundi að framfylgja þyrfti gild-
andi lögum um verndun gróð-
urs og að gróðurvernd þyrfti að
auka með nýrri löggjöf. Mönn-
um var þá ljóst, að lagafyrir-
mæli væru gagnslítil, nema til
væri stofnun, sem fylgdist með
ástandi gróðurs og gerði ráð-
stafanir til úrbóta þar sem þess
þyrfti. Var þetta mál beinn
undanfari og aðdragandi nú-
verandi landgræðslulaga, ekki
sízt gróðurverndarkafla þeirra.
Fleiri mál hafa skógræktar-
menn látið til sín taka, sem
hafa haft áhrif á löggjöf og
framtak sveitarstjórna.
Undanfarin ár hefur skóg-
ræktin sætt nokkru aðkasti,
sem jafnvel hefur latt áhuga-
fólk til stuðnings við hana. Ein-
dregin afstaða til landnýting-
ar fyrr á árum er vafalaust ein
ástæðan fyrir þessu. Sú andúð
var á margan hátt eðlileg, þó
að beitarþolsrannsóknir hafi
nú staðfest að víðtæk ofnýting
á sér stað. Hríslur, fölnaðar
vegna óheppilegs tegundavals
eða ónógrar umhirðu eða enn
annars kunnáttu- og æfinga-
leysis, hafa komið mörgum til
að fordæma allan skóginn. Sést
þá gagnrýnendum gjarnan yfir
það, að vanhöld eru jafnan
eðlileg, og þá ekki sízt í til-
rauna- og frumherjastarfi.
Þá hafa skógræktarmenn ver-
ið víttir fyrir að raðsetja barr-
plöntur í villt birkikjarr og
annað sérkennilegt landslag.
Sú gagnrýni er á margan hátt
eðlileg, en bent skal á að eng-
inn óbætanlegur skaði hefur
verið unninn með þeim klaufa-
skap.
Áhugaalda um landgræðslu
Á meðan Skógrækt rikisins
hefur þannig haft við hlið sér
í 40 ár sterk og fjölmenn sam-
tök áhugamanna, hefur Land-
græðsla rikisins ekki notið
samskonar stuðnings lengi vel
frá öðrum en bændurn á þeim
svæðum, sem hún hefur unnið
á. Síðan 1955 hefur aukin fé-
lagsræktun og stuðningur við
landgræðslu einstakra bænda
þó farið vaxandi. Skipulegt
sjálfboðastarf, óviðkomandi
persónulegum hagsmunum, var
hinsvegar sjaldgæft, þar til fyr-
ir fimm árum.
Árið 1966 fóru félagar úr
Lionsklúbbnum Baldri og
græddu upp væna spildu ör-
foka lands í Hvítárnesi með
grasfræi og áburðargjöf. Frarn-
tak þetta spurðist fljótt og
varð vinsælt. Næsta ár hóf
Ungmennasambandið Skarp-
héðinn samskonar landgræðslu,
en árið 1968 var unnið á 9 stöð-
um á vegum ungmennafélaga.
Nú, þremur árum síðar, er svo
komið, að unnið er á nálega
100 stöðum víðsvegar um land-
ið. Baldursmenn öfluðu sjálfir
fjár til kaupa á sáðvöru, en
með tilkomu starfs ungmenna-
félaganna hóf Landgræðsla
ríkisins að leggja til fræ og
áburð. Alþingi veitti Land-
græðslunni sérstaka hækkun
vegna þessa starfs árið 1968,
að upphæð kr. 800.000. Hefur
sú veiting haldið áfram og
hækkað upp í þrjár milljónir
síðan. Þessi myndarlegu fram-
lög hafa þó aldrei nægt til að
anna eftirspurn, og ber þá að
geta sérstaks skilnings sveitar-
félaga og annarra aðila, sem
hafa styrkt starfið með fjár-
framlögum, sem árið 1970
námu 1.100.000 krónum.
Eftir gróðurverndarráðstefnu
þá, sem Hákon Guðmundsson
lýsti í upphafi þessa greina-
flokks og haldin var síðvetrar
1969, voru stofnuð landssamtök
þau um gróðurvernd og land-
græðslu, sem hlutu nafnið
Landvernd. Hugmyndin var að
efla sjálfboðastörf að allri
landgræðslu með því lagi sem
Lionsmenn höfðu gefið tóninn
að: það er að segja að hafa
samtökin opin öllum félögum
og einstaklingum, sem á hverj -
um tíma vilja leggja málinu
nokkurt lið, í stað þess að
stofna nýtt kerfi félaga.
Víðtæk samtök
Á stofnfundi var ákveðið að
hafa þessa opnu stefnu enn
víðtækari. Samtökin skyldu
vera opin starfi að öllum þátt-
um umhverfismála og hvort
sem unnið væri á fræðilegum,
félagslegum eða verklegum
grundvelli. Þá skyldi vinna að
fræðslu, ekki síður en sjálf-
boðastörfum. Ennfremur styðja
samtökin þær opinberu stofn-
anir, sem að umhverfismálum
vinna, á hvern þann hátt, sem
þau mega. í samtökin hafa
gengið félög, sem á margan
hátt eru andstæð, og má þannig
segja að ljón og lömb gangi þar
hlið við hlið. Enn er ekki ann-
að að sjá en að svo opin og
víðtæk samtök hafi meiri
möguleika til að móta öfga-
lausar skoðanir og stefnu en
meira og minna einangruð fé-
lög. Reynslan mun skera úr um
þetta. Það er hinsvegar full-
reynt, að því eru lítil takmörk
sett, hvers konar hópar vilja
og geta tekið sig saman um að
leggja landgræðslu lið með
dagsverkum. Þó að áhugi þeirra
sé stundum tímabundinn, þarf
nú hvorki að stofna félög til að
hefja verkið né leggja niður
félag til að hætta því. Þar sem
félögin ná festu í starfinu, geta
þau síðar tekið að sér verkefni,
sem krefjast meiri þolinmæði
en fræ- og áburðardreifing ger-
ir, og má telja öflun melfræs og
skjólbeltagræðslu til slíkra
starfa, sem meira þarf að vinna
að.
Þátttaka almennings í land-
græðslu hefur reynzt til heilla
á margan hátt, þrátt fyrir
minniháttar mistök, sem ávallt
geta fylgt byrjendastarfi. Slík
vinna vekur umhugsun og um-
hyggju fyrir umhverfinu, bæði
fyrir þá sem þátt taka og þá
sem verða vitni að árangrinum.
Þótt mistök eigi sér stað, má
læra af þeim, smátt og smátt,
og vex þannig þekking, sem
síðar getur reynzt hagnýt á
margan hátt, ekki sízt sjálf-
um landgræðslustofnununum.
Stuðningur sveitarfélaganna
við áhugastarfið, sem þegar er
mikill, gefur vonir um aukna
þátttöku þeirra í landgræðslu
í framtíðinni, og getur það
reynzt mikilvægara en margan
grunar.
Páll Sveinsson gat þess hér á
undan, að enginn áróður væri
áhrifameiri en þegar verkin
tala. Ég lýk máli mínu með því
að taka undir þessi orð og lýsi
um leið þeirri skoðun minni, að
þátttaka þeirra þúsunda lands-
manna, sem hafa unnið að
landgræðslu á undanförnum
árum, hafi lýst vilja þjóðarinn-
ar betur og verið meiri hvatn-
ing en flest annað alþingi og
stjórn landsins til þess að á-
kveða nú að hefja nýja sókn í
landgræðslu og gróðurvernd á
næstu árum.
Árni Reynisson.
27