Samvinnan - 01.04.1972, Page 34

Hjalti Kristgeirsson:
Matvöruverzlun og
skattaeftirlit
i Reykjavik
f tilefni af því, að nú hafa ný skattalög
verið samþykkt, langar mig til að koma
þeirri skoðun á framfæri, að til þessa
hafi eftirlit með ýmsum atvinnurekstri
hér á landi verið alltof slælegt og skatta-
yfirvöld gert of mikið af því að taka
reikningsskil fyrirtækja sem góða og gilda
vöru. Einkum held ég að kaupsýslumenn
búi við óeðlilega miklar freistingar á
þessu sviði. Þar nægir að skila efnahags-
og rekstrarreikningum formlega af-
stemmdum. Samræmt reikningakerfi er
ekkert til, og eftirlitsmenn hins opinbera
sannreyna ekki niðurstöður vörutalning-
ar eða sjóðsuppgjörs, né heldur kanna
þeir bankareikninga eða verðbréf. Ég held
að hér væri full þörf um að bæta, og
byggi þá skoðun mína að nokkru á nið-
urstöðum nefndar, sem starfaði á vegum
viðskiptamálaráðherra árin 1968—1970 að
rannsókn á ýmsum atriðum varðandi
verzlun, vörudreifingu og verðlagningu.
Nefnd þessi, kölluð Verzlunarmálanefnd,
skipuð fulltrúum ýmissa hagsmunasam-
taka, átti raunar að hafa mjög víðtækt
verksvið, en vegna þess hve kaupsýslu-
menn voru almennt ósamvinnuþýðir,
þrengdist fljótlega það svið, sem nefndin
treysti sér til að rannsaka, og fór svo að
lokum, að skýrsla hennar nær í meginat-
riðum aðeins yfir matvöruverzlun í
Reykjavík 1967. Kom berlega í ljós, að
kaupmannastéttin er fjarska óvön því, að
opinberir aðilar grennslist fyrir um hagi
hennar, og hefur ímugust á slíkum af-
skiptum. Til vitnis um þetta er eftirfar-
andi athugasemd í skýrslu Verzlunar-
málanefndar: „mjög varð vart vantrúar
margra kaupmanna, að athugunin myndi
auka skilning á gildi verzlunarinnar og
vandamálum hennar“. Þeir sem svo láta
fella að sjálfsögðu á sig grun um það, að
þeir búi yfir einhverju sem ekki þoli
dagsins Ijós. Búizt hafði verið við, að
Verzlunarmálanefnd gæti tekið hið for-
vitnilega svið heildverzlunarinnar til at-
hugunar, en það brást með öllu. Ekki
reyndist unnt að fá aðgang að heildsölu-
fyrirtækjum, og það þótt í nefndinni sæti
einkar traustvekj andi fulltrúi af hálfu
samtaka þeirra.
Tvær tegundir verzlana
Verzlunarmálanefnd fékk sérfræðing
til að kanna afkomu nokkurra matvöru-
verzlana í smásölu miðað við árið 1967.
Alls voru 20 fyrirtæki inni í athugun
þessari. Samvinna við þau var ekki
snurðulaus, en vandræðalaus að kalla. Út-
reikningar á rekstrarafkomu voru byggð-
ir á upplýsingum teknum úr efnahags- og
rekstrarreikningum fyrirtækja, framlögð-
um til skattauppgjörs. Um þetta segir svo
í skýrslu nefndarinnar: „Útreikningar
þessir eru því sömu annmörkum háðir
og skattframtöl fyrirtækja eru almennt
talin hafa við hagskýrslugerð, með þeim
mismun þó, sem stafar af endurmetnum
kostnaðarliðum“. Vænti ég að allir geri
sér ljóst, hvað þessi fyrirvari þýðir, en
það skýrist þó betur síðar í máli mínu.
Af þeim 20 fyrirtækjum, sem nefndin tók
til athugunar, voru 15 í Reykjavík. 10
þeirra voru smáar matvöruverzlanir, en
5 voru stórfyrirtæki, þeirra á meðal
keðjuverzlanir einsog Silli og Valdi, Slát-
urfélagið og KRON. Mestu verðleikar
skýrslunnar eru að minni hyggju fólgnir
í ýtarlegum samanburði á þessum tveim
tegundum verzlana. Þar er ekki um
stærðarmun einan að ræða, heldur eðlis-
mun. Minni fyrirtækin hafa aðeins einn
sölustað hvert um sig, en þau stærri hafa
yfirleitt marga sölustaði. Hjá þeim er ekki
heldur um það að ræða, að eigendur
standi sjálfir við hlið starfsfólks síns við
afgreiðslu eða önnur störf, og helgast það
af eignarformum eða öðrum aðstæðum
eigendanna.
Samkvæmt því sem oft heyrist látið í
veðri vaka, ætti að vera betri afkoma í
smáu fyrirtækjunum, þar sem eigandi
tekur sjálfur þátt i störfunum og hefur
vakandi auga með öllu. Staðfestir skýrsl-
an þessa almennu trú? Því fer fjarri. Sala
á hvern sölustað nemur um 6 milljónum
króna hjá smærri fyrirtækjunum, en um
9 milljónum hjá þeim stærri eða nálega
50% meiri. Hins vegar helzt vörunotkun-
in ekki í hendur við þennan stærðarmun;
hún er tiltölulega meiri hjá smærri fyr-
irtækjunum; og þegar við það bætist, að
ýmsir aðrir kostnaðarliðir en vörunotkun
eru einnig hærri hjá smærri fyrirtækjun-
34