Andvari - 01.01.1982, Síða 65

ANDVARI
, FEL EI LÝSIGULLIÐ GÓÐA“
63
öllu móti að fá fólk til að játa og hópa því upp; var við öðru að búast? í
stuttu máli, ég var að reyna að gera ljósari okkar nútíma sögu af stúlkunni, sem
Kristur átti að hafa sagt við forðum: ,,Kona, svo fordæmi ég þig ekki heldur.“
Og ég jafnvel gaf lesaranum lykilinn að því með að velja þau orð sem fyrirsögn
seinasta kaflans. Eg reyndi að segja ljóta sögu svo, að engan væmdi við, reyndi
að forðast allt gróft, allan sorann, án þess að leyna þó nokkru. Það er í
mínum augum list, fegurri en snjallasta rím. Þessa sögu sagði ég svo í lausasta
formi sem til er, ferðasögu-formi, þar sem alls konar útúrdúrar eru leyfilegir.
Það er kannske ekki bezt valið form, en ég braut það ekki. Svo vafði ég um
það vestrænum náttúrulýsingum, eins vel gerðum og ég gat.“
Þótt Stephan væri í rauninni aldrei í vafa um köllun sína og hiki ekki við
að halda stundum fram einstökum kvæðum eða verja þau, ef svo ber undir,
renna þó á hann tvær grímur, þegar því er hreyft við hann í fullri alvöru að
efna til heildarútgáfu ljóða hans. Málaleitan Eggerts Jóhannssonar, fornvinar
síns, er fyrstur varð til að kynna kvæði Stephans til muna í Heimskringlu og
síðar í Öldinni, svarar skáldið á þessa leið í bréfi til hans 11. janúar 1906:
„Nú skal ég reyna að svara hinu, sem þú spyrð um, eins hreinskilið og
vöflulaust og ég get komið orðum að hugsunum mínum. Mér er það bjarg-
föst meginregla, en engin uppgerð, að landslýður eigi að sýna einhvern sóma
öllum sínum snilldarmönnum, fullt svo mikið fyrir framtíðar heiður sjálfs sín
eins og þóknun handa þeim. Auðvitað koma fyrst upp í huga mínum, oft og
tíðum, skáldin og listamennirnir brauðlausu, ekki af því, að ég viti ekki, að
fleiri eru til, sem líkra launa væru verðir, heldur af því, að hugur hvers manns
er „kvikastur um kunnugasta ranninn" og kvæðamennirnir verða mér þess
vegna hendi næst.“ Stephan nefnir síðan nokkur dæmi þess úr kvæðum sín-
um, þar sem hann heldur fram þessari reglu, en segir síðan, að maður geti
„brotið gullvæga meginreglu, eins með því að fylgja henni þar, sem hún á
ekki við, eins og að brjóta hana þar, sem hún kemur bezt niður. Það er þar,
sem skórinn kreppir að, þegar ég hugsa um sjálfan mig sem verðlaunagrip.
Kvæðin mín, sem ég endranær gæti sætt mig við, jafnvel varið fyrir því, sem
mér fyndist svaravert, sýnast mér þó of fá og smá. Þá man ég allt, sem mér
entist ekki orka til að yrkja, sem kringumstæður bönnuðu mér að lcveða, það
sem ekki tókst eins vel og ég vildi, það sem annirnar unntu mér ekki að gera,
en það sem eftir er sé einkisvirði og óhæft á boðstól fyrir borgun. Eg er ekki
ánægðari með sjálfan mig en þetta, og þó get ég engan beðið fyrirgefningar á
öllu hálfverkinu, því ég hefi farið svo sem fært var í mínum sporum og aldrei
svikið af mér sjálfráður.“
Þessi hugleiðing eða hluti hennar minnir óneitanlega á 2. erindi kvæðisins
Kvelds, þar sem talað er um lífsönnina dottandi,