Andvari - 01.01.1982, Side 101

ANDVARI
FRANSKA BYLTINGIN
99
staðfest með mannréttindayfirlýsingunni, 1. og 3. gr. sem kváðu á um frelsi
og jafnrétti þegnanna og fullveldi þjóðarinnar* í fyrsta skipti í nútímasögu
varð þjóðin drottinn sinna eigin örlaga, öllum óháð utan því valdi sem hún
grundvallaði sjálf. Segja má að með þessu hafi Rousseau, boðberi ættjarðar-
ástarinnar, unnið frækilegan sigur á hugmyndafræði einveldisins.29 Þjóðin
var á góðri leið með að verða nýr guð, ímynd alls hins besta, uppspretta
almannaviljans sem þolir engin forréttindi; eða eins og Sieyés komst að orði:
„Þjóðin gengur fyrir öllu öðru. Hún er uppspretta alls. Vilji hennar er
ævinlega löglegur. Hann er í raun og veru lögin sjálf.“H0
I þessari þjóðveldisstefnuskrá fólst alþjóðleg skírskotun eins og söguleg
tíðindi á 19. og 20. öld eru til vitnis um. Varla gat hjá því farið að þjóð-
frelsishugmyndin raskaði öllum fyrri reglum um samskipti þjóða. Frönsku
byltingarmennirnir trúðu því fastlega í upphafi að þjóðir Evrópu mundu
taka fagnandi við hinu nýja guðspjalli og hrinda af sér oki konunga, keisara
og aðals. Senn yrði af sú tíð að saklausar þjóðirnar bærust á banaspjót
til að þjóna þröngum valdahagsmunum og rángirni hirðkonunga! Old friðar
og stöðugra framfara rynni upp. I samræmi við þessa trú lýsti stjórnlaga-
þingið því yfir hátíðlega að „franska þjóðin mundi aldrei leggja fyrir sig
landvinningastríð ellegar níðast á frelsi nokkurrar þjóðar“.
En úr því að það var helgur réttur hverrar þjóðar að ákvarða örlög sín
sjálf var þá ekki viðbúið að frumkvöðlar hans og boðberar leiddust út í
krossferð, í nafni frelsisins, gegn þeim sem brytu þennan rétt á grannþjóð-
unum - sér í lagi ef hinir síðarnefndu yrðu uppvísir að því að róa undir
með gagnbyltingaröflunum í Frakklandi. Frönsku byltingarmennirnir voru
ekki í vafa um að þeir væru málsvarar alls mannkyns; í samræmi við það
var sú „undarlega árátta“ þeirra, eins og Madame de Stael komst að orði,
„að vilja þvinga öll lönd til að taka upp stjórnarfar eftir franskri fyrirmynd“.
Útþensluhneigð var þannig allt að því ígróin hugmyndafræði byltingar-
mannanna. Að dómi Gírondína varð þessi hneigð að nauðsyn við þær aðstæður
sem skapast höfðu 1792 til þess að treysta mætti hina borgaralegu byltingu
í sessi innanlands. Einn helsti talsmaður þeirra, Brissot, orðaði þetta svo í
árslok 1791 í Jakóbínaklúbbnum: „Þjóð sem hefur hlotið frelsi eftir sjö alda
áþján hefur þörf fyrir stríð. Stríðið er nauðsynlegt til þess að treysta frelsið.“:n
Undir þessa skoðun tóku flestir leiðtogar hins lýðræðissinnaða arms borgara-
stéttarinnar, Fjallsins, að undanskildum Robespierre. Hann var nógu glögg-
* Greinarnar hljóða svo (sjá Ólafur Jóhannesson: Mannréttindi. Samrið og saga, safnrit háskóla-
fyrirlestra, V. b., bls. 152):
I. gr. Mennirnir fæðast og halda áfram að vera jafnréttháir. Manngreinannunur í þjóð-
félaginu getur ekki grundvallazt á öðru en almenningíhagsmunum.
3. gr. Allt þjóðfélagst'ald á rætur sínar hjá þjóðinni. Engin stofnun og enginn einstaklingur
geta farið með vald, nema heinlínis sé þaðan runnið.