Andvari - 01.01.1982, Page 137

ANDVARI
HEIMAFRÆÐSLA OG HEIMILISGUÐRÆKNI
13 5
eins og því næst upphafsstafi allra þeirra
20-30 karia og kvenna, sem á bænum
voru. Síðan tók hún til við nöfn hvers
konar dýra: Hesta, kúa, hunda og alls
kyns fugla, en stundum urðu nöfn bæja
í sveitinni fyrir valinu. „Við hlupum
með bókina,“ segir hann, ,,og sýndurn
vinnufólkinu, hvað við kunnum, hverj-
um manni sinn staf. Sigri hrósandi vor-
um við, enda þágum við lof að launum.“
Þegar börnin með þessum hætti höfðu
lært stafina, byrjuðu þau að stafa eftir
bók og utan bókar.
Annar bóndi, fæddur 1851, byrjaði
að stafa, þegar hann var fimm ára gam-
all. Fyrst kenndi móðir hans, en síðar
faðirinn, afi ellegar eitthvert vinnuhjú-
anna. Hann lærði stafina með svipuð-
um hætti og hinn fyrr nefndi. „Mér var
t. d. sagt, að móðir mín Oddný ætti staf-
inn o. Þegar ég svo var spurður um o:
„Hvað heitir þessi stafur?“ og ég ekki
mundi heiti stafsins, var sagt: ,,A hvaða
staf byrjar Oddný?“ Þá mundi ég jafn-
an nafn stafsins.“ Þessa aðferð telur
hann hafa verið algenga, einkum þeg-
ar um var að ræða börn, sem áttu í
erfiðleikum.
Eftir að stafrófskver kom út, var það
auðvitað notað sem byrjendabók. Þeg-
ar börnin voru búin með það, héldu
þau áfram og lásu þær bækur, sem
handbærar voru á heimilinu. Kona
nokkur, fædd 1863, lærði að stafa af
stpfrófskverinu. Þegar búið var að
kveikja, tók faðir hennar stafrófskver-
ið og lét hana standa hjá sér við stoð-
ina, sem bar grútartýruna. Síðar fengu
börnin á stöku stað í hendur bókstafi
klippta út í pappír. Lítil stúlka, níu ára,
sem ég hitti norðan lands, hafði lært að
lesa því nær á eigin spýtur. Hún gekk
milli hjúanna með pappírsbókstafina
sína og spurði til nafns þeirra. Systir
hennar, ári yngri, hafði lært að stafa
með hjálp hinnar eldri og varð fljótlega
leiknari en hún.
Þegar barnið var farið að stafa, hófst
lesturinn. Biblían var algengasta les-
bókin. Bóndi nokkur kveðst ekki hafa
verið talinn vel læs níu ára. Þá um
haustið var honum því sett fyrir að lesa
alla Bibh'una upphátt. „Það fór þannig
fram, að eftir kvöldverðinn settist ég við
borðið, þar sem Biblían lá, og byrjaði
að lesa eða stafa upphátt, svo að allir í
baðstofunni heyrðu. Við hinn enda
borðsins stóð vinnumaður og spann á
hrosshárssnældu. Hann hlaut að gæta
vinnu sinnar, en jafnframt var honum í
lófa lagið að hlusta á mig. Mér gekk
seint í upphafi. Til að hvetja mig sagði
vinnumaður mér iðulega meginatriði
þess, sem í kaflanum stóð, áður en ég
hæfi lesturinn. Þessi maður var talinn
meðalgreindur, en ég efast stórlega um,
að meðalmenn af núlifandi kynslóð gætu
leikið þetta eftir honum.“
íslendingasögur voru einnig notaðar
sem lesbækur, einkum á síðari áratug-
um, eftir að kvöldvökur tóku að leggjast
af og enginn las fyrir fólkið. Um þetta
farast ungum prestssyni svo orð: „Þegar
þar kom, að ég gat lesið hjálparlaust,
tók ég einhverja íslendingasagnanna og
hóf lesturinn. Ég fór snemma á fætur
að morgni og settist andspænis gamalli
klukku, sem hékk á veggnum og færði
mér heim sanninn um það, hve lengi ég
væri að lesa hverja blaðsíðu. Þegar
sögunni var lokið, tók ég aðra, og
þannig koll af kolli. Þessar bókmenntir
féllu mér í geð. Ávöxtur þessa lestrar
var ekki aðeins lestrarleikni, heldur
einnig margháttaður fróðleikur um sögu
og landafræði. Það sem mestu mun þó
hafa skipt var þetta, að orðaforði minn
óx og málkenndin dafnaði.“
Þegar börn voru orðin sæmilega læs.
var ekki óalgengt, að þeim væri falið að