Andvari - 01.01.1982, Side 143

ANDVARI
HEIMAFRÆÐSLA OG HEIMILISGUÐRÆKNI
141
ingu slíkra þátta. En hún er einnig sönn-
un fyrir því, að foreldrar, sem lítillar
tilsagnar höfðu notið, gátu lagt sitt
af mörkum við fræðslustörf. Þar sem
heimakennsla hefur verið almenn víðar
um Norðurlönd, er samtímis fengin
sönnun fyrir því, að þær norrænar skóla-
stefnur, sem höfða til ábyrgðar heimil-
anna og samvinnu við þau, byggja á ríkri
arfleifð.
Þegar Grundtvig hugðist taka upp
þráð heimakennslunnar gömlu, átti af-
staða hans ekki aðeins rætur að rekja
til þeirrar staðreyndar, að heimilið var
um hans daga fastara í sniðum en nú.
Einnig réð miklu tortryggni hans í garð
allra þeirra, sem hugðust nota nýfengna
kennsluhætti til að hneppa lífið í fjötra
fátæklegustu vitsmunahyggju. Upplýs-
ingarstefnan hefur frá því á 18. öld til
þessa dags viljað ýta heimilinu til hlið-
ar, af því að hún hugðist gjörbylta líf-
inu og reisa uppeldið á nýjum grund-
velli skynseminnar. Grundtvig batt eng-
ar tálvonir við þessa stefnu. I ritinu
„Skóli lífsins" skrifar hann: „Þessari
háþýzku hégilju, að nauðsynlegt sé að
útskýra lífið og steypa það upp eftir
höfði lærðra manna, áður en því er lif-
að, þessari ímyndun, sem gerir alla skóla
að verkstæðum dauðans og tortímingar-
innar, þar sem ormarnir lifa í vellyst-
ingum á kostnað lífsins, þeirri hugar-
flugu hef ég öldungis hafnað. Sjálfur
staðhæfi ég, að eigi skólinn raunveru-
Iega að vera lífsnýt fræðslustofnun, skuli
hann í fyrsta lagi forðast að gera
„fræðsluna“ eða sjálfan sig að höfuðvið-
fangsefni, en þess í stað leiða lífið og
nauðsynjar þess til öndvegis, og í öðru
lagi hljóti hann að taka lífinu eins og
það raunverulega er. Enginn skóli get-
ur skapað nýtt líf í okkur, og því má
skólinn hvorki brjóta arfleifðina niður
né eyða tímanum í að sjóða saman þær
reglur, sem menn ímynda sér að annað
og betra líf lyti, ef menn ættu þess kost.“
Á þessum forsendum leit Grundtvig
ekki aðeins skólann, heldur einnig heim-
ilið og þýðingu þess fyrir alþýðufræðsl-
una öðrum augum en ella. Þegar hann
gerðist málsvari heimakennslunnar, var
það sem sé ekki af því að hann, - eins
og ýmsir fylgismenn hennar, - byggist
við að geta skapað nýja menn með til-
styrk heimanáms. Sá kostur var honum
alls fjarri. Hins vegar leit hann á barna-
skólann og þá fræðslu, er þar fór fram,
sem hjálpartæki, er sett skyldi í lífrænt
samhengi við heimili barnsins.
Það væri líka misskilningur að telja
íslenzka alþýðufræðslu ávöxt heima-
kennslunnar einnar. Til þess hefur eig-
inleg „kennsla“ gegnt allt of rýru hlut-
verki. Nei, hún er ekki ávöxtur heima-
kennslunnar. En heimakennslan er
ávöxtur þeirrar alþýðufræðslu, sem átti
rætur í lífi heimilanna og bar fegurstu
krónu sína í kvöldvökunni.
Einmitt þetta, að menn gerðu ekki
miklar kröfur til kennslunnar og voru
reiðubúnir að sætta sig við frumstæðar
aðferðir, gerði heimilunum kleift að
annast fræðsluna, hafa barnið heima og
veita því það, sem í boði var án eigin-
legrar kennslu. En þar að auki var einn-
ig á fyrri öld unnt að halda áfram hvoru
tveggja, fræðslu og sjálfsnámi á full-
orðinsárum. Um það efni lesum við í
næsta kafla.