Andvari - 01.01.2000, Síða 149

ANDVARI
SKÁLDSKAPUR OG SAGA
147
ævisögu Jónasar Hallgrímssonar eftir Pál Valsson. Pessi saga lýkst upp með
fæðingu skáldsins árið 1807 og lokast með dauða þess árið 1845. Inn í hana
er skotið margvíslegu efni sem myndar sögulegan bakgrunn þess samfélags
sem Jónas lifði og hrærðist í og auk þess örfáum skýringum síðari tíma
manna á einstökum atriðum sem varða jarðneskt lífsskeið Jónasar og um-
deildan aldurtila. Allt er þetta gert á faglegan hátt sem ekki er nokkur
ástæða til að setja út á. Um hitt mætti deila hvort «líf» Jónasar Hallgríms-
sonar takmarkist við árin 1807-1845, og margir ættu sjálfsagt auðvelt með
að taka undir þau ummæli Halldórs Laxness að þetta skáld hafi aldrei dáið
og segja að eiginlegt líf þess í brjósti íslensku þjóðarinnar hefjist í raun og
veru eftir að einstaklingurinn Jónas Hallgrímsson var kominn undir græna
torfu, og jafnvel ekki fyrr en hálfri öld síðar. Pað er fyrst þá sem hann tek-
ur að fá á sig núverandi svipmót sitt, sem að verulegu leyti víkur frá þeirri
mynd sem samtímamenn hans drógu upp og oft var allt annað en fögur. I
bók sinni birtir Aðalgeir Kristjánsson t. d. brot úr bréfi Jóns Jónssonar
skólameistara á Bessastöðum frá 1842 þar sem hann gefur þessum fyrrver-
andi nemanda sínum allslaka einkunn:
Latur var hann í skóla, latur í Kaupmannahöfn og latur síðar. En grobbið var mikið,
og ekki er vindurinn farinn enn allur úr belgnum, þótt götóttur sé, og á seinni tímum
hefur bæst við það, sem ei gjörir hann atorkusamari. (303)
Páll Valsson gerir að vísu nokkra atlögu bæði að þessu viðhorfi ýmissa 19.
aldar manna til Jónasar og útbreiddri skoðun síðari tíma manna að hann
hafi verið fátækt skáld sem átti sér enga staðfestu í lífinu utan skáldskapinn
einan (201). Sannleikurinn var hins vegar sá, segir Páll, að Jónas var at-
orkusamur bæði í námi, starfi og félagsmálum. Þessa skoðun sína styður
hann ýmsum lýsingum úr hversdagslífi Jónasar sem benda einnig til þess að
hugsanir hans hafi snúist um margt annað en skáldskap, ekki síst náttúru-
fræði. Lesandinn fær því að sumu leyti nýja mynd af Jónasi. Einkum hefur
verið barið í ýmsa alþekkta bresti hans, þar á meðal meintan drykkjuskap
og leti. Enn er þó margt órætt og stundum hvarflar það að lesandanum að
Páll eigi eftir að skrifa seinna bindi ævisögunnar: söguna um samskipti
Jónasar við þjóð sína og þá ummyndun sem skáldið varð fyrir í upphafi 20.
aldar þegar íslenskir mennta- og stjórnmálamenn tóku hann upp á arma
sína og fóru að nota hann sem glæsta fyrirmynd í umræðunni um þjóðfrelsi,
skáldskap og menningu, - líkt og hann sjálfur hafði notað «frjálsræðis hetj-
urnar góðu» á sínum tíma. Það á með öðrum orðum eftir að gera grein
fyrír því hvernig Jónas rann saman við «heilaga þrenningu» okkar íslend-
iuga: land, þjóð og tungu.
I tengslum við það væri fróðlegt að kanna stöðu Jónasar í íslenskri bók-
noenntasögu og leiða í ljós hvernig hann varð smám saman «skáldið eina» í