Andvari - 01.01.2000, Page 162

160
PÓRIR ÓSKARSSON
ANDVARI
íslensk rómantík
Höfundar fræðiritanna fjögurra svara því að sínu leyti játandi að íslensk
skáld hafi látið sig berast með straumum evrópskra samtímabókmennta og
hugtakinu «rómantík» bregður víða fyrir. Yfirleitt stendur það án nokkurra
útskýringa og einungis Sveinn Yngvi Egilsson staldrar við til að skilgreina
það (17-19). Þegar hefur komið fram að hann skoðar íslenskan skáldskap
19. aldar bæði í ljósi innlendrar bókmenntahefðar og nýjunga í evrópskum
samtímabókmenntum. Til þess meginsjónarmiðs vísa líka bókartitillinn
Arfur og umbylting og hið tíðnotaða hugtak «íslensk rómantík». Bók
Sveins Yngva snýst einmitt um «einkenni og þróun» þessarar rómantíkur.
Sem helstu fulltrúa hennar velur hann þá Jónas Hallgrímsson, Grím Thom-
sen, Benedikt Gröndal og Gísla Brynjúlfsson, sem að dómi höfundar
«náðu hver með sínum hætti að leggja frumlega út af arfinum í ljóðum sín-
um» (313). Fleiri skáld koma nokkuð við sögu, þeirra á meðal Bjarni Thor-
arensen, Steingrímur Thorsteinsson og Matthías Jochumsson, en þau hafa
þá yfirleitt það hlutverk að mynda hliðstæður eða andstæður við hin skáld-
in fjögur.
Ljóst er að Sveinn Yngvi leitast ekki við að gera grein fyrir «íslenskri
rómantík» í heild sinni, heldur einungis þeim hluta hennar þar sem «forn-
öldinni var fengið ákveðið sögulegt hlutverk og pólitískt inntak» (22).
Þetta er ein af ástæðum þess að Bjarni Thorarensen er ekki meðal aðal-
persóna í umfjölluninni (23) og lítið er rætt um skáld eins og Jón Thorodd-
sen og Kristján Jónsson Fjallaskáld (24). Og af því að viðfangsefnið er
«hefð sem er í senn rómantísk og lærð» er einungis rætt um alþýðuskáld á
borð við Bólu-Hjálmar og Sigurð Breiðfjörð þar sem því er lýst hvernig
rómantísku skáldin «skrifi [. . .] gegn þeim eða hafni þeirri (rímna)hefð
sem þau standa fyrir» (25). Sem vísir að bókmenntasögu er ritinu því skor-
inn nokkuð þröngur stakkur, og vel má hugsa sér að mynd okkar af «ís-
lenskri rómantík» yrði með öðru móti ef valið væri að líta til annarra þátta
en Sveinn Yngvi tekur til athugunar, t. d. afstöðu og tilfinningar ljóðmæl-
andans til veruleikans: náttúrunnar, mannlífsins og guðs. Þá kynnu einnig
ýmis þeirra skálda sem hér verða hornreka að fá veigameira hlutverk.
Hitt er annað mál hvort nokkru sinni tekst að skapa heilsteypta og sjálfri
sér samkvæma mynd af þeim skáldskap 19. aldar sem Islendingar kenna
iðulega við rómantík. Er hægt að tala um einn samfelldan straum eða voru
þeir kannski margir? í bók sinni bendir Sveinn Yngvi reyndar á svo stór-
felldar breytingar á sögulegum skáldskap aldarinnar að lesandinn hlýtur að
velta því fyrir sér hvort sú ákvörðun hans að kenna hann við rómantík í
heild sinni sé réttmæt. Athyglisvert er að hann lýsir þróuninni sem hring-