Andvari - 01.01.2000, Side 168

166
ÞÓRIR ÓSKARSSON
ANDVARI
asar - og íslenskra menntamanna - á almenna lesendur og hugmyndir
þeirra um skáldskap.
Ljóst er að Jónas hefur ævinlega valið sér efni og fyrirmyndir sem hent-
uðu best hverju sinni, sama hvort það kom frá Friedrich Schiller eða Sig-
urði Breiðfjörð. Hann má því teljast góður fulltrúi «útvalsstefnu» (eklektis-
isme) í bókmenntum. Petta sést einkar vel þegar kvæði hans «Móðurást» er
brotið til mergjar. Þar sótti Jónas sér grunnhugmynd eða yrkisefni í kvæðið
«Bettlersken pá Hitters0en» eftir norska embættismanninn og skáldið
Conrad Nicolai Schwach og reyndar með viðkomu í íslenskri þýðingu séra
Árna Helgasonar, «Allt er jafnslétt, ís yfir tjörnum». En þó að yrkisefni
þessa kvæðis væri í sjálfu sér «fullgott» að dómi Jónasar, þurfti meira til ef
skapa átti eiginlegt listaverk. Það þurfti að hreinsa það af þeirri lágkúru
upphaflegu sögunnar sem styggði fegurðartilfinningu manna. Það gerði
Jónas líka með miskunnarlausri «ritskoðun», þ. e. með því að fella burt all-
ar sértekningar sem drógu úr «reisn» móðurinnar, svo sem fátækt hennar,
klæðleysi og eymd, en beina athyglinni að almennum og algildum þáttum,
einkum móðurástinni og kristinni trú. Sömuleiðis gaf hann efninu nýjan og
fegurri búning með því að velja því bragarhátt sem hann þekkti bæði frá
kvæði Schillers «Des Mádchens Klage», sem Jónas hafði áður þýtt sem
«Meyjargrát», og «Kötlukvísl» Bjarna Thorarensens. Að lokum valdi hann
ljóði sínu ýmis skáldleg orð og setningabrot sem hann hafði sjálfur notað í
öðrum kvæðum sínum eða hann þekkti frá kveðskap Bjarna Thorarensens.
Hér er frumleikinn því augljóslega aukaatriði samanborið við meðvitaða
vinnu Jónasar með ljóðformið, orð og hugmyndir.
I framhaldi af þessu er einnig vert að líta á kvæði Jónasar «ísland! far-
sælda frón» frá 1835 sem þeir Páll Valsson og Sveinn Yngvi Egilsson gera
báðir að umfjöllunarefni, og að nokkru leyti á sama hátt. Þeir bera kvæðið
saman við elegíu Oehlenschlágers «Island! hellige 0e» frá 1805 sem hann
breytti í «Island! Oldtidens 0e» árið 1823, og komast að þeirri niðurstöðu
að Jónas sé hér undir nokkrum áhrifum frá danska kvæðinu. Frá því hafi
hann fengið «hugmyndina að bragarhættinum og þar með sjálfri byggingu
kvæðisins», segir Páll (118). Bæði Páll og Sveinn Yngvi eru hins vegar þeirr-
ar skoðunar að kvæði Jónasar sé eins konar «svar» við kvæði Oehlen-
schlágers. «Hástemmd fornaldardýrkun reið danska kvæðinu á slig», segir
Sveinn Yngvi og heldur því fram að Jónas hafi séð í hendi sér að «hér
mætti gera betur» (344). Þetta er einnig niðurstaða Páls sem fellir þungan
dóm yfir danska kvæðinu og «rómantík» þess: «Kvæði Oehlenschlágers er
eiginlega ansi vont, hugmyndaheimur þess er svo ofrómantíseraður og
hrifning hans af þessari ímynduðu fornöld er svo yfirgengileg að kvæðið
hlýtur nú að orka spaugilega á lesanda» (117). Páll telur einnig að þeir