Andvari - 01.01.2005, Side 79

andvari
SKÁLD VERÐUR TIL
77
Þegar menn rifja ævi sína upp í ræðu eða riti er óhjákvæmilegt að ein-
hverjar staðreyndir breytist. Það getur verið óviljaverk, minnið er gloppótt
og áherslur aðrar en þegar atburðimir áttu sér stað, það getur einnig verið
viljandi gert, menn hagræða einu og öðru svo betur fari að þeirra mati.
Halldór Guðmundsson gerir þessu góð skil í bók sinni og segir meðal ann-
ars: „Bækumar geta því verið vafasöm heimild um bemsku Halldórs, hann
hnikar til staðreyndum eftir því sem honum hentar til að varpa ljósi á við-
fangsefnið“ (743). Misræmi milli minningabókanna og annarra heimilda
um sama tíma er víða áréttað í ævisögunni. Fullorðinn maður, sem hefur
notið velgengni í lífinu, hefur aðra sýn á heiminn en ungur piltur með stóra
drauma. Á milli rithöfundarins aldna og unga mannsins í minningabók-
unum, sem er að stíga sín fyrstu skref á skáldskaparbrautinni, er írónísk
fjarlægð. Skáldið hefur lagað æskuminningar sínar að sjálfsmynd sinni á
efri árum (74) og er um leið að skapa heild úr minningum sínum, gera þær
að sögu.
Halldór Guðmundsson nefnir að Laxness hafi snemma á ferli sínum
íhugað að gerast rithöfundur á erlendu máli. Hann skrifaði nokkrar sögur á
dönsku sem hann fékk birtar í Berlingske Tidende í kringum 1920 og heim-
ildir benda til þess að hann hafi einnig verið með í smíðum skáldsögu, sem
hann skrifaði á dönsku og íslensku (76). í viðtali í Þjóðviljanum 1937 segir
hann engu að síður að hann hafi aldrei hugsað sér að gerast rithöfundur á
erlendu máli (401) og í minningasögunni Ungur eg var, sem kom út þegar
Halldór var 74 ára, tekur hann í sama streng (76). Hvað veldur þessum sinna-
skiptum? Hugsanlega má leita skýringa í því að þegar Halldór gældi við
hugmyndir um skrif á erlendri tungu var hann ungur og óþekktur höfundur
sem vildi vekja athygli í hinum stóra heimi og ná til sem flestra lesenda, en
þegar blaðamaður Þjóðviljans tók viðtal við hann 1937 höfðu bækur hans
komið út erlendis og hann hafði vaxandi áhuga á íslenskum fræðum, var
farinn að huga að íslandsklukkunni og rannsakaði heimildir um sögutíma
hennar (485). Það samræmist ekki sjálfsmynd Halldórs á efri árum, þegar
hann er orðinn virtur rithöfundur, að hafa íhugað að skrifa verk sín á öðru
tungumáli en íslensku. Því leiðréttir hann þetta „slys“ í Úngur eg var.
í minningabókunum frá áttunda áratugnum og viðtölum við skáldið frá
þeim tíma má sjá fleiri dæmi um breytta sýn hans á liðna tíð og nefnir
Halldór Guðmundsson meðal annars að hann hafi, í samtölum við Ólaf
Ragnarsson, ekki viljað kannast við að hafa soltið á höfundarferlinum (8).
Samt er ljóst að hann átti oft í peningabasli, sérstaklega fyrstu árin, og átti
jafnvel ekki fyrir mat (181). í mildi ellinnar gleymast harðindi æskuáranna.
Halldór Guðmundsson tiltekur fleiri dæmi um breyttar áherslur Halldórs
Laxness og fjallar mikið um muninn á frásögnum úr ferðasögunum tveimur
frá Sovétríkjunum, / austurvegi og Gerska æfintýrinu, annars vegar, og minn-