Andvari - 01.01.1945, Side 32

28
Meistari H. H.
ANDVAHt
Um fleira mætti gera svipaðan samanburð.
Það er að verða í augum uppi, að það eru ekki ytri þjóðar-
einkenni, sem veila oss íslendingum rétt til að lifa lífi voru
sem sérstök þjóð og njóta þess í samskiptum við aðrar þjóðir,
heldur einungis mál vort, bókmenntir og saga, eins og raunar
oft hefur verið sagt, — því nær of oft, ekki meiri gaumur en
því er gefinn í daglegu lífi voru.
Ekki þarf sérlega djúpýðgi til þess að konta auga á, að
svo megi fara, að eftir verði að síðustu það eitt, sent að vísu
loðir tengst við, enda eftirtakanlegast, með því að það er bæði
heyranlegt auðkenni og sjáanlegt, móðurmál vort í ræðu og
riti með þeim sérkennilega hugsunarhætti, sem það lifir á og
varðveitir jafnframt, meðan svo er.
Örlagastund rennur upp, jtegar stefna missir rnarlcs, mark-
miðs, verður reikul, óákveðin, tviátta. Maður er á ferð i
tnyrkri, á sléttu, í logni, í drífu. Hann heldur ótrauður leiðar
sinnar, því að stefnan er örugg, marlcmið ferðarinnar ákveðið,
en hann þreytist, nemur staðar til hvíldar; andartaks-deyfö
fellur yfir hann. Nú-nú. Hik lcemur á hann: Hver var stefnan?
Ef hann gætir þess eklci þá að rasa eklci fyrir ráð fram, verður
hilcið að efa, efinn að vantrausti, vantraustið að æði. Marks-
ins er misst. Valdið yfir taugakerfinu gliðnar sundur, tapast.
Maðurinn telcur á rás beint af augum, og nú er það undir
hendingu einni lcomið, hvort hann heldur áleiðis eða snýr við
eða hringsólar um sjálfan sig eða anar beinustu leið þangað,
sem eina hættan gín við, eða þá, að hann slampast ef til vill
nálægt réttri leið og verður bjargað eða hnigur örmagna niður
og er úr sögunni. Ef hann hins vegar gætir sin, heldur leið-
inni við stefnuna, varðveitir stillingu sína, þá öðlast hann
nýtt þrek við hvíldina; hugrór fer hann síðan leiðar sinnar,
og örlagastund hans líður Iijá eins og draumur, sem ekki er
unnt að muna salcir atburðaleysis.
Maður er einstaklingur, en þjóð er sama stærð margfölduð,
heild slíkra einstaklinga, mótaðra af svipuðum aðstæðum og
áhrifum. Um hvor tveggja gilda sömu lögmál yfirleitt. Eftir