Andvari - 01.01.1945, Side 78

74
Þorkell Jóhannesson
ANDVARI
Sé hins vegar hin erlendu fyrirbrigði 1783 borin saman við lýs-
ingar á eldmóðunni hér á landi, sem enn verður frá sagt, þá er
þar um augljósa líkingu að ræða (Móða og dimmt mistur,
rauður litur á sól og tungli, brennisteinsfnykur o. s. frv.).
Ekki verður í efa dregið, að móða sú hin mikla, er vart
varð 1783, hafi stafað frá jarðeldi. En hitt gæti virzt álita mál,
eins og Þorvaldur Thoroddsen bendir á í ritgerð sinni, hvort
hún hafi stafað eingöngu l'rá Skaftáreldum, sbr. það, sem fyrr
var sagt um öskufall samfara þessu milda liraungosi. Bendir
Thoroddsen á, að um sama leyti og eldur var uppi í Skaftár-
gígum, hafi orðið eldsumbrot í Vatnajökli, er vel gátu verið
ærið stórkostleg, þótt þeim væri lítill gaumur gefinn vegna
Skaftáreldanna, er svo nærri geng'u byggðinni. Er og lítið
kunnugt um þetta með vissu, þar til Skeiðarárjökull hljóp
fram 8. apríl 1784. Má telja víst, að þá hafi brunnið við Gríms-
vötn. Vorið 1783 varð og elds vart ekki alllangt undan Reykja-
nesi. Urðu sjómenn varir við, að þar hafði upp skotið eyju
nokkurri, er spjó eldi, og var það eitt með öðru, er þeim Magn-
úsi Stephensen og Levetzow kammerherra var boðið að gera í
för sinni til íslands haustið 1783, að athuga um eyju þessa, en
þegar til kom var hún horfin, hefur víst sokkið jafnskyndilega
og henni skaut upp. Það gos mun þó engu varða í þessu sam-
bandi. Þess má enn geta, að ýmsir voru þeirrar skoðunar, að
eldur hefði verið uppi þetta sumar í hafinu fyrir norðan og
vestan ísland og sögðu það til marks, að öskurylc og „þvi
fylgjandi dimma og ólyfjanar fýla var hér á Vestfjörðum alltíð
og mest þá vindur stóð af norður- eða norðvesturhafi."1) Sæ-
mundur Hólm getur þess í riti sínu um Skaftárelda, sem reynd-
ar er ekki alls kostar áreiðanlegt, að 21. sept. 1783 hafi mikið
öskufall verið á Norðurlandi, með hrennisteinsgufu og reyk,
með norðanvindi, og við og við um sumarið með vestanvindi.2)
Magnús Stephensen getur þess og, að menn hafi veitt því eft-
1) Vatnsfj. annáll yngri, Lbs. 163 4to. Þá varð og vart landskjálfta norð-
an lands, í Húnavatnsþingi, sjá Brandsstaðaannál 1838.
2) S. Holm: Jordbranden paa Island 1783, bls. 43, 52.