Eimreiðin - 01.01.1925, Side 62

58
UM RITDÓMA
EIMREIÐIN
er af honum sú áreynsla, sem fylgir endurmati viðurkendra
gilda. Það heyrist oft kveða við, að þessari bók eða þessum
höfundi þyrfti að taka duglegt tak. Með öðrum orðum: menn
vilja láta ritdómana bergmála skoðanir almennings, hafa þá
fyrir böðla á bækur, sem hver maður sér, að eru ónýtar. En
fyrsta boðorð hvers ritdómara ætti einmitt að vera: að skrifa
aldrei um neina bók, sem er einskis virði, nema þá örfá orð
til viðvörunar. Þær bækur geymir þögnin bezt. Aftur á móti
getur það verið ein af helgustu skyldum ritdómara að benda
á veilurnar í verkum höfuðskálda, svo að þær spilli ekki
smekk lesanda né ung skáld taki þær sér tii fyrirmyndar. En
ef rithöfundur hefur náð almennum vinsældum, má snúa því
upp í móðgun við háttvirta kaupendur og lítilsvirðingu á
smekk þeirra, að verkum hans sé ekki hælt. Og hver maður
á nóg af vinum og fylgifiskum, sem kæra sig kollótfa um
allan smekk, en heimta að goði sínu sé hælt. — Þó koma
stundum enn kaldari kveðjur úr hóp sjálfra rithöfundanna,
einkum ungra skálda milli vita. Þeim er tamt að líta á rit-
dómara sem þjóna sína, oft hvimleiða, altaf gagnslausa. Góðar
bækur fái altaf viðurkenningu á endanum, án ritdóma eða
þrátt fyrir ritdóma, — vondar bækur verði sjálfdauðar, hvort
sem þeim sé amað eða ekki, jafnvel þó að þeim sé hælt.
Sjálfir læri hinir goðbornu höfundar ekkert af annara dómum.
Þeir vaxi eftir sínu eigin lögmáli, gangi sína braut, eins og
máninn, þótt að honum sé gelt.
Nú eru ritdómar í sjálfu sér eitthvert leiðinlegasta og erfið-
asta ritstarf. Maður fær sig varla til þess að gera það af al-
huga, nema hann viti með sjálfum sér, að hann sé að vinna
gott verk og nytsamt. Ef menn sannfærast um gagnsleysi
þeirra, mun flestum verða ógn auðvelt að stilla sig um að
semja þá. En hvað er þá sannast í þessu máli?
Það er að vísu rétt, að góðar bækur ná viðurkenningu
fyrr eða síðar. Þær eru ef til vill grafnar upp úr gleymsku
löngu eftir að höfundurinn er dauður (úr líkamlegu eða and-
legu hungri), en þær sjálfar orðnar hálf-úreltar. Þá er þeim
skipað á sinn stað í bókmentasögu, og lofaðar því meir, sem
lengur hefur verið um þær þagað. En hvað hefur höfundur
sjálfur og samtíð hans mist á því, að þeim var ekki veitt